Sau khi phát hiện ca nhiễm HIV đầu tiên vào năm 1999, xã Vũ Tây (huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình) trở nên nổi tiếng cả nước bởi "cơn bão" mang tên HIV/AIDS tràn qua. Toàn xã với hơn 9.000 nhân khẩu nhưng có tới hơn 200 người nghiện, trong đó 120 người mang trong mình căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS. Nếu xét bình quân đầu người, Vũ Tây là xã có tỷ lệ người nhiễm HIV cao nhất toàn quốc. Thời điểm ấy, cả xã Vũ Tây bao trùm một không khí hoang lạnh. Người dân không dám đi đâu ra khỏi lũy tre làng và người ngoài cũng e ngại không muốn đến...

Những ký ức buồn...

Cách thành phố Thái Bình không bao xa nhưng Vũ Tây là một xã thuần nông, một năm làm hai vụ lúa và một vụ màu, còn lại phần lớn thời gian là nông nhàn, tất cả đều trông vào hạt thóc. Giống như những "làn sóng" Đài Loan, Hàn Quốc... bây giờ, đám đàn ông, trai tráng Vũ Tây thời điểm ấy cũng chẳng chịu ngồi không. Họ rủ nhau lập thành từng nhóm ngược Hòa Bình, Sơn La, Lạng Sơn xẻ gỗ, làm đường, nhưng đông nhất vẫn là "đội quân" đi Quảng Ninh đào than thổ phỉ hoặc đội than thuê cho các ông chủ hầm lò. Sống xa gia đình, không có người quản lý, tiền bạc lại xông xênh nên một số bắt đầu sa đà vào các tệ nạn xã hội. Nhẹ thì cờ bạc, nặng hơn là tập tành hút xách, ma túy, mại dâm...

Nhóm “Vì ngày mai tươi sáng” xã Vũ Tây. Ảnh: Khánh Linh

Ông Nguyễn Thanh Sơn, cán bộ Phòng Công tác chính trị- Công an tỉnh Thái Bình, cho biết: "Như bao vùng quê khác ở Thái Bình, Vũ Tây là đất thuần nông, hằng năm hết vụ lúa, trai tráng lại rủ nhau đi làm ăn xa: phu hồ, xẻ gỗ, đội than..., nói chung đủ thứ nghề. Khi trở về, ngoài mang theo tiền bạc, họ còn mang về cả những tệ nạn xã hội như cờ bạc, ma túy... Năm 1999, Vũ Tây phát hiện ca nhiễm HIV đầu tiên...".     

Dĩ nhiên, những người nông dân thật thà, chất phác quanh năm chân lấm tay bùn, "bán mặt cho đất, bán lưng cho giời" không bao giờ chấp nhận điều đó, tự dưng nó làm cho cái làng quê vốn đang yên  ả, thanh bình bỗng dưng bị xáo trộn. Khi một số trong đám thanh niên có những biểu hiện tụ tập hút chích ma túy, nhiều gia đình đã vận động con em mình đi xét nghiệm. Kết quả thật kinh hoàng: 28 người đi xét nghiệm đợt đầu tiên thì có tới 25 người cho kết quả dương tính với HIV. Từ bạn nghiện lây sang nhau, chồng lây sang vợ, mẹ truyền sang con, mỗi năm Vũ Tây phát hiện thêm hàng chục ca nhiễm mới. Trong số hơn 120 ca nhiễm HIV được phát hiện ở Vũ Tây, tính đến thời điểm này đã có 60 trường hợp tử vong vì AIDS...

"Đội đặc nhiệm" làng

Xã Vũ Tây có 9 thôn thì đến 8 thôn có người nhiễm HIV/AIDS, duy nhất chỉ có thôn Tiền Phong dường như là miễn nhiễm với đại dịch này. Sống giữa "ổ dịch", nguy cơ lây nhiễm là rất cao nhưng hàng chục năm nay, thôn Tiền Phong vẫn không có người nào mắc bệnh, tại sao lại như vậy? Đem những thắc mắc này hỏi ông Bùi Duy Hoàng- Trưởng thôn Tiền Phong, ông cho rằng: "Tất cả đều do con người mà ra...".

  Thời điểm phát hiện trường hợp nhiễm HIV đầu tiên, tệ nạn xã hội ở Vũ Tây diễn biến vô cùng phức tạp. Cùng với việc có người nghiện, trong xã đã xuất hiện nhiều tụ điểm bán ma túy. Xác định đây chính là nguyên nhân phát sinh ra nhiều tệ nạn khác và là nhân tố phát tán HIV, chính quyền xã đã đề nghị huyện và tỉnh cho tổ chức thành lập mô hình thôn tự quản. Thôn Tiền Phong được chọn là nơi đầu tiên triển khai mô hình này.

 Ngay sau đó, thôn Tiền Phong đã tiến hành họp và bầu ra lực lượng nòng cốt bao gồm 49 người, chia đều thành 7 tổ, phân công phụ trách địa bàn từ đầu cho đến cuối thôn, ông trưởng thôn Bùi Duy Hoàng là tổ trưởng. Đây được gọi là "đội đặc nhiệm" trực tiếp giải quyết các vấn đề liên quan đến tệ nạn xã hội trong thôn, xã. Hoạt động của "đội đặc nhiệm" này khá đặc biệt, gia đình nào trong thôn có con cái đi làm ăn xa đều được người trong tổ đến động viên, tuyên truyền về tác hại của ma túy, HIV; vận động gia đình cam kết không để con em mình dính vào các tệ nạn xã hội. Đối với người đi làm ăn xa trở về, lập tức có người đến thăm hỏi công việc, thu nhập và cung cấp luôn tình hình "thời sự" trong xã, thôn.

Bằng những việc làm như thế, thôn Tiền Phong và sau này cả xã Vũ Tây đã dần đẩy lùi tệ nạn ma túy, số người nhiễm HIV không còn tăng thêm...

"Vì ngày mai tươi sáng..."

Nhóm "Vì ngày mai tươi sáng" xã Vũ Tây được thành lập tháng 2/2005 trong hoàn cảnh nhiều gia đình có người thân bị chết vì HIV/AIDS đang rất cần sự chia sẻ, giúp đỡ. Trưởng nhóm, bà Vũ Thị Biển (có chồng đi làm ăn xa bị nhiễm HIV về lây bệnh cho vợ, nay đã mất) tâm sự với chúng tôi: "Với tinh thần tự nguyện của 62 hội viên đều là những người đang mang trong mình căn bệnh thế kỷ, chúng tôi có chung nỗi đau về tinh thần, sự mặc cảm của bệnh tật, cuộc đời còn lại thật ngắn ngủi, mỗi hội viên có hoàn cảnh khác nhau đã tìm đến với nhau để động viên, chia sẻ, quan tâm giúp đỡ lẫn nhau...". Tìm hiểu thêm chúng tôi được biết, thời gian qua (kể từ ngày thành lập nhóm - PV) có 11 hội viên đã qua đời, còn lại 51 hội viên (25 nữ, 26 nam) trong đó có 37 hội viên thuộc xã Vũ Tây, 14 hội viên còn lại thuộc các xã khác trong huyện. Có 3 cháu mất cả cha lẫn mẹ, 3 cháu khác bị lây nhiễm HIV, 56 cháu nằm trong diện lây nhiễm cao đang được theo dõi...

Tiếp chúng tôi tại phòng làm việc của mình, Phó Chủ tịch UBND xã Vũ Tây - ông Tạ Ánh Tuyến, cho biết: "Từ khi Vũ Tây trở thành “hiện tượng HIV” của cả nước, chúng tôi đã phải vật lộn chống chọi với căn bệnh thế kỷ này. Người bệnh chống chọi với bệnh tật không nói làm gì, nhưng những người không mắc bệnh, từ chính quyền cho đến người dân trong xã phải làm mọi cách để HIV không lây lan rộng ra. Mặt khác, chúng tôi phải tạo ra sự đồng cảm, chia sẻ với người bệnh để họ không bị tổn thương về mặt tinh thần, quan hệ trong gia đình, làng xóm. Ngay cả chính quyền cũng phải chấp nhận hy sinh về mặt thành tích, phải nói thẳng, nói thật để cấp trên và nhân dân nhìn nhận và có những hành động cụ thể để ngăn chặn và đẩy lùi tệ nạn ma túy, HIV.

Phóng sự của T. Sơn - K. Linh