Nấm Vân Chi có thể phòng chống được bệnh ung thư và AIDS?

Vietsciences-Nguyễn Lân Dũng, Phạm Thế Hải 09/05/2006.    

Nấm
Vân chi  là một loại nấm dược liệu đã được y học cổ truyền phương Đông
sử dụng từ lâu. Sở dĩ như vậy vì nấm này có rất nhiều tác dụng dược lý,
nổi bật nhất là tác dụng phòng chống ung thư. Trong vài thập kỷ gần đây
đã có hàng ngàn công trình nghiên cứu về tác dụng dược lý của nấm Vân
chi. Gần đây nhất nấm này còn được phát hiện là có khả năng kiềm chế virus HIV.

   
Nấm Vân chi có tác dụng  tăng cường sức đề kháng của cơ thể nên có thể
được sử dụng để điều trị rất nhiều loại bệnh. Ở đây xin được trình bày
những minh chứng cho hai tác dụng nổi bật và đáng quan tâm nhất của nấm Vân chi: điều trị ung thư và chống virus HIV.

    
Năm 1997, R.A. Collins và Ng.T.B. (1997) thuộc Đại học Hồng Kông công
bố kết quả nghiên cứu về tác dụng chống lại virus HIV typ 1 của các
polysaccharid  từ nấm Vân chi . Ngay sau đó, nhiều nhà nghiên cứu khác
đã tiến hành các thử nghiệm sử dụng nấm Vân chi trong điều trị bệnh nhân AIDS. 

     
Tiêu biểu phải kể đến là nghiên cứu của Marijke Pfeiffer trên một nhóm
bệnh nhân HIV dương tính ( M.Pfeiffer, 2001). Các bệnh nhân này được
điều trị bằng Coriolus MRL, một dược phẩm chế xuất từ nấm Vân chi, kết
hợp với liệu pháp châm cứu và dùng thảo dược; một số có dùng thêm HAART,
một loại thuốc chống AIDS. Kết quả nghiên cứu cho thấy sau 3-4 tháng
điều trị, sức khỏe của các bệnh nhân đều được cải thiện, biểu hiện như
tăng cân, cảm thấy khỏe khoắn hơn, giải tỏa ức chế tâm lý. Đặc biệt số
lượng virus trong cơ thể họ đều giảm một cách đáng kinh ngạc (từ vài
chục nghìn xuống vài nghìn) và số lượng các tế bào trình diện kháng thế
CD-4 đều tăng. Sau thời gian điều trị các bệnh nhân đều khỏi hoặc thuyên
giảm hẳn các triệu chứng hệ quả của AIDS như ỉa chảy, viêm phế quản,
đau tim, viêm dây thần kinh, nhiễm khuẩn, nhiễm nấm,  vv…Một số có thể
ngừng không cần điều trị với HAART và có thể quay lại với cuộc sống bình
thường, chơi thể thao, làm việc trở lại, … M. Pfeiffer (2001) đã xây dựng một phác đồ điều trị khá hiệu quả cho các bệnh nhân HIV dương tính.

     
Một nghiên cứu đáng lưu ý khác do nhóm  của G. Rotolo (1999) thực hiện
cũng chứng minh tác dụng điều trị các biểu hiện thứ cấp trong sự phát
triển bệnh ở các bệnh nhân AIDS . Các bệnh nhân đều trên 35 tuổi, HIV
dương tính, được điều trị bổ sung bằng chế phẩm từ nấm Vân chi. Kết quả
cho thấy sau 15 ngày điều trị với hàm lượng chế phẩm sử dụng là 3g/ngày,
số lượng các tế bào bạch cầu trong cơ thể các bệnh nhân đều tăng lên
khoảng 27% so với các trường hợp không được điều trị, và con số này giảm
xuống còn 14,1 % nếu lượng chế phẩm sử dụng cho điều trị được giảm đi
một nửa. Sau 45 ngày điều trị kết hợp cả hai chế độ, số lượng bạch cầu
trong cơ thể các bệnh nhân tăng 45,2%. Từ các kết quả này tác giả khuyến
cáo việc sử dụng chế phẩm từ nấm Vân chi như một liệu pháp chống bệnh
AIDS và đề nghị nghiên cứu sâu hơn về bản chất tác dụng của nấm đối với sự tăng số lượng bạch cầu.

     
Hiện nay các nghiên cứu về tác dụng của nấm Vân chi trong phòng chống
virus HIV và bệnh AIDS vẫn đang tiếp tục diễn ra mạnh mẽ. Các nhà khoa
học chủ yếu tập trung vào các cơ chế tác động của các hoạt chất trong nấm để từ đó đề xuất những phương pháp điều trị thích hợp. 

    
Nấm Vân chi rõ ràng là một loại nấm dược liệu có nhiều đặc tính dược lý
ưu việt và rất đáng quan tâm. Tiềm năng sử dụng nấm Vân chi trong điều
trị lâm sàng, đặc biệt với các bệnh hiểm nghèo như ung thư, AIDS là rất
lớn và cần được đi sâu khai thác. Một điều đáng lưu ý là việc nuôi trồng
và sản xuất dược liệu từ nấm này không hề tốn kém , rất phù hợp với
điều kiện của các nước đang phát triển, trong khi đây lại là một loại
nấm có hiệu quả  y dược cao. Vì vây, việc phát triển sản xuất dược phẩm
từ nấm Vân chi có ý nghĩa kinh tế - xã hội, góp phần bảo vệ và nâng cao
sức khỏe cộng đồng, đồng thời mở ra một hướng đi mới cho các ngành Công nghiệp dược phẩm và Công nghệ sinh học.

Tác dụng tăng cường miễn dịch:

Tác
dụng dược lý của nấm Vân chi chủ yếu dựa trên nền tảng là khả năng làm
tăng cường chức năng miễn dịch của cơ thể, nhờ hoạt tính của các hợp
chất chứa trong nấm. Trên thế giới đã có rất nhiều công trình nghiên cứu
về ảnh hưởng của nấm Vân chi lên khả năng miễn dịch của cơ thể người và
tất cả các công trình đều có kết quả khẳng định tác dụng tăng cường
miễn dịch của nấm này. Theo các kết quả nghiên cứu, trong nấm có chứa
các hợp chất polysaccharid  liên kết với protein với rất nhiều ưu điểm
dược lý và chính các polysaccharid  này quyết định tác dụng tăng cường
miễn dịch của nấm. Các hợp chất này gồm hai loại chính: PSP (polysaccharide peptide) và PSK (polysaccharide krestin).

   
PSK và PSP có cấu trúc hoá học cũng như các tính chất khá tương đồng.
Chúng đều là những hỗn hợp của các chuỗi đường liên kết với một số
protein (Q.Y.Yang et al., 1992). Cả hai đều có trọng lượng phân tử
khoảng  100 kDa và các chuỗi polypeptid trong phân tử của chúng đều chứa
một số lượng lớn các acid amin aspartic và glutamic (Ng.T.B., 1998).
Các polysaccharid  này có khả năng chống chịu với tác dụng của các enzym thuỷ phân protein (T.Hotta et al., 1981).

   
Tác dụng chung của PSP và PSK là hoạt hóa, tăng cường sự sản sinh và bảo
vệ các tế bào của hệ miễn dịch (P.M.Kidd, 2000). Các thí nghiệm trên cơ
thể động vật chỉ ra rằng PSP có hoạt tính rất đa dạng. Hợp chất này cảm
ứng, kích thích làm tăng sự sản xuất các interferon, interleukin và các
TNF (yếu tố hoại tử u), qua đó thúc đẩy sự sản xuất các tế bào
Lymphocyte, đồng thời hoạt hóa các đại thực bào (W.K.Liu et al., 1993;
G.D.Yu et al., 1996; X.W.Mao et al., 1996). Các đại thực bào và tế bào
Lymphocyte là hai loai tế bào miễn dịch chính có tác dụng chống lại các
tác nhân gây độc xâm nhập từ ngoài vào và tiêu diệt các tế bào lạ - các
tế bào ung thư. Bên cạnh đó, PSP còn có tác dụng điều hòa hoạt động của
các cytokine, đây là thành phần mấu chốt trong quá trình “tự chết”, rất
quan trọng để ngăn ngừa sự hình thành và phát triển các khối u. PSK và
PSP còn có tác dụng làm tăng độc tính và số lượng của các tế bào giết tự
nhiên đối với các tế bào lạ. Nghiên cứu thực hiện bởi Munroe và cộng sự
cho thấy số lượng các tế bào giết tự nhiên trong cơ thể 36 bệnh nhân
suy giảm miễn dịch đã tăng 35% khi họ được điều trị bằng polysaccharid 
chiết từ nấm Vân chi (Munroe, 2004). Một tác dụng khác của các
polysaccharid  này là khả năng tăng cường hoạt tính và sự sản xuất
(thông qua cảm ứng sao mã) các enzyme superoxide dismutase (SOD)
(W.S.Wei et al., 1996;Y.Kobayashi et al., 1994) và glutathione
peroxidase (Z.J.Pang et al., 2000). Các enzym này đóng vai trò rất quan
trọng trong việc chống lại tác động gây hại của các tác nhân oxy hoá tự do, một trong những nguyên nhân chủ yếu gây ung thư.

   
Trên cơ sở các tác dụng trên, PSK và PSP giúp tăng cường sức đề kháng
của cơ thể nói chung, giúp chống lại ảnh hưởng kiềm chế miễn dịch của các liệu pháp hóa trị và xạ trị (Chung Kuo Yao, Li Hsueh Pao, 1996), giúp
kiềm chế tác hại và kìm hãm sự phát triển các khối u, đồng thời cũng
giúp tăng cường chức năng của gan, tăng cảm giác ngon miệng, điều hoà hệ thần kinh và làm giảm đau các vết thương.

   
Đặc biệt đáng lưu ý là tác dụng chống ung thư của PSK và PSP. Các nghiên
cứu đã chỉ ra rằng PSK và PSP có tác dụng với nhiều loại tế bào ung thư
như các tế bào ung thư biểu mô (carcinoma), các sarcoma và các tế bào
ung thư máu (leukemia) (Q.Y.Yang et al., 1992). Nghiên cứu của Hsieh và
cộng sự (T.C.Hsieh et al., 2002) chỉ ra rằng PSP tác động lên pha G
trong chu kỳ phân bào của các tế bào ung thư máu, qua đó cảm ứng quá
trình “tự chết” (apoptosis). Một nghiên cứu khác (Y.Dong et al., 1997)
lại cho thấy các polysaccharid  này có khả năng ức chế sự tổng hợp ADN ở
các tế bào ung thư vú và kìm hãm sự nhân lên hàng loạt của các tế bào
ung thư gan. PSK và PSP không có tác dụng trực tiếp gây hại cho các tế
bào ung thư mà gián tiếp thông qua các tác dụng tăng cường miễn dịch như
nêu ở trên, cụ thể là hoạt hóa các tế bào miễn dịch và tăng cường hoạt động của các enzym chống các tác nhân oxy hóa.

   
Gần đây PSP còn được chứng minh là có tác dụng chống lại sự xâm nhiễm
của virus HIV type 1 (R.A.Collins và Ng.T.B, 1997). Polysaccharid này có
tác dụng ngăn cản liên kết giữa protein HIV-1 gp của virus và thụ thể
CD4 từ đó ngăn chặn sự xâm nhập của virus vào tế bào miễn dịch, đồng
thời còn có tác dụng ức chế các enzym HIV-1 reverse transcriptase và
glycohydrolase cần thiết cho sự tạo thành virus. Vì vậy PSP được đề nghị như một liệu pháp hữu hiệu chống lại HIV type 1. 

   
Các polysaccharid của nấm Vân chi có độ bền cao với nhiệt độ và ánh
sáng, tồn tại lâu trong cơ thể, và đặc biệt chưa được phát hiện có tác
dụng phụ gì, cả đối với phụ nữ mang thai, vì vậy rất thích hợp cho nhiều
liệu pháp điều trị (P.M.Kidd, 2000). Chúng có thể được tách chiết từ quả thể hoặc sợi nấm Vân chi bằng phương pháp dùng nước nóng.

   
Bên cạnh các polysaccharid  là các thành phần chính quyết định tác dụng
dược lý của nấm Vân chi, trong nấm còn chứa nhiều loại enzym như SOD
(với tác dụng nêu ở trên), cytochrome P-450, một thành phần quan trọng
trong việc khử độc các chất được nhập vào tế bào, và các chất trao đổi bậc hai có tác dụng ức chế thrombin, chống quá trình đông tụ máu.