Nhận biết lao hạch và cách chữa trị

Lao hạch hay “bệnh tràng nhạc” là thể lao hạch cổ khá phổ biến, thường gặp ở các cháu bé 4-5 tuổi và thanh thiếu niên, ít gặp ở người đứng tuổi, hiếm gặp ở người già. Nếu chỉ mắc lao hạch cổ, có khi cả hạch nách, hạch bẹn, hạch khoeo chân (lao hạch ngoại biên) thường lành tính. Ngày nay khi có đại dịch HIV/AIDS nếu người nhiễm HIV bị lao hạch là biểu hiện của bệnh ở giai đoạn AIDS. Tuy nhiên hạch toàn thân sưng to có thể là dấu hiệu đầu tiên của người nhiễm HIV mà không phải là lao hạch.

Lao hạch thường xảy ra sau lao sơ nhiễm ở phổi vài tháng, các hạch ở rốn phổi, khí phế quản trong lồng ngực phì đại rồi trực khuẩn lao lan theo đường bạch mạch hay đường máu lên các nhóm hạch ở hai bên cổ, hố trên đòn, dưới cằm hạch sưng to giống như chuỗi nhạc ở cổ ngựa, do đó có tên gọi là “bệnh tràng nhạc”.

Người mắc bệnh lao hạch thường không có biểu hiện lâm sàng mà tự nhiên phát hiện một hoặc vài hạch ở cổ, đôi khi sốt nhẹ về chiều, mồ hôi trộm, sút cân nhẹ, hoặc biểu hiện cấp tính hạch sưng to, đau, sốt cao, gầy sút, đặc biệt hay xảy ra ở các đợt hạch mềm nhũn, thành áp-xe hạch sắp vỡ mủ hay hạch viêm tấy lan sang các hạch bên cạnh.

Hạch lao to nhỏ không đều, đường kính từ 1cm-3cm có khi hạch chụm lại thành đám to, chắc, gọi là “u hạch”. Hạch sờ hơi mềm, không đau, di động được, hoặc u hạch thì khó di động. Hạch mới đầu xuất hiện ở một bên cổ sau lan sang bên đối diện.

Hạch lao diễn biến qua 4 giai đoạn:

- Hạch to, hơi mềm, hơi đau hoặc không đau, di động dễ dàng dưới da.

- Hạch mềm ra (nhuyễn hóa) thành áp-xe hạch, sờ hạch thấy bùng nhùng, đau, vùng da tiếp cận với hạch màu đỏ (hạch sắp vỡ mủ), có thể hạch viêm tấy lan sang hạch bên cạnh dính với nhau và các tổ chức xung quanh làm cho hạch kém di động. Ở giai đoạn này bệnh nhân thường sốt cao.

- Rò hạch: Hạch vỡ mủ chảy ra ngoài qua vùng da màu tím giữa vùng da tấy đỏ. Mủ chảy ra ngoài màu ngà vàng, lổn nhổn chất bã đậu, đó là nguồn lây truyền lao vì mủ mang theo cả trực khuẩn lao.

- Lỗ rò thành sẹo: Khi mủ chảy hết để lại lỗ rò thành sẹo nhăn nhúm, chằng chịt.

Tuy nhiên hạch lao có thể chỉ ở giai đoạn sưng to không bị nhuyễn hóa thành áp-xe hạch, sau đó lắng đọng chất vôi, hạch rắn lại, các hạch nhỏ 2-3mm hay u hạch lao không tiến triển thành áp-xe hạch, rò hạch.

Hạch lao khác hẳn với các hạch ở một số bệnh khác rất dễ nhầm lẫn như hạch di căn ung thư có đặc điểm hạch rắn, không đau, lẩn dưới ngón tay hoặc bám chắc vào tổ chức xung quanh, không bao giờ rò hạch. Hạch viêm tấy trong các bệnh nhiễm khuẩn thông thường hơi mềm, sưng đau, không bao giờ rò hạch, khi điều trị bằng các thuốc kháng sinh thì những hạch này tiêu tan.

Chữa lao hạch không khó, chủ yếu là dùng các thuốc lao phối hợp và nếu được điều trị sớm hạch lao có thể khỏi hoàn toàn. Nếu để muộn khi xung quanh hạch lao có các mô xơ chắc thì hạch khó tan, thuốc lao khó thâm nhập vào trong hạch để diệt trực khuẩn lao. Tuy nhiên một số trường hợp trong khi đang chữa lao vẫn có thể xảy ra các tình huống sau:

- Hạch vẫn chuyển hóa, vỡ mủ nhưng hạch lại chóng liền sẹo (1/4 các trường hợp).

- Một số hạch mới có thể xuất hiện.

- Một số hạch lao sau điều trị vẫn tồn tại (5%), khi cơ thể bị suy giảm miễn dịch hạch lại to lên. Muốn chữa triệt để những hạch này cần phẫu thuật mổ bóc tách lấy hạch đồng thời kết hợp điều trị bằng các thuốc chống lao.

Khi hạch sắp vỡ mủ nên chích rạch chỗ da tím, nạo vét hạch, rắc thuốc hoặc nhỏ thuốc lao vào ổ áp-xe rồi băng bằng băng vô khuẩn, khi hạch liền sẽ để lại sẹo không bị nhăn nhúm như để hạch tự vỡ. Khi bị lao hạch tuyệt đối không nghe theo lời mách bảo của các “ông bà lang vườn” đánh thuốc thối hạch rồi lấy dao nứa mổ lấy hạch, hoặc uống thạch sùng, giun đất... Đó là các phương pháp phản khoa học không thể khỏi bệnh được mà còn nguy hiểm tới tính mạng.

Một thể lao hạch khác do tiêm vaccin BCG phòng lao: BCG là loại trực khuẩn lao bò đã được làm giảm bớt độc lực. Tiêm vaccin là để tăng sức đề kháng với bệnh lao, nhưng một số ít trẻ sau khi tiêm bị viêm lao hạch thường ở nách bên trái. Hạch do tiêm BCG có thể thành rò hạch như các hạch lao thông thường nhưng rất lành tính chỉ cần chích hạch nạo mủ rắc thuốc hoặc uống INH liều lượng theo cân nặng cơ thể từ 3-6 tháng là khỏi.

Đối với trẻ bị nhiễm HIV không nên tiêm phòng BCG vì cơ thể trẻ đã bị suy giảm miễn dịch, dễ tạo điều kiện cho trực khuẩn lao trong vaccin lan tràn khắp cơ thể.

PGS.TS. Hoàng Long Phát (Nguyên Chủ nhiệm Khoa lao và Nội 4 Bệnh viện lao và bệnh phổi TW)

Hai hôm nay lo học không có thời gian rãnh đi xét nghiệm. Bác nào biết chỗ xn lao hạch không? Chỉ mình với. Cho hỏi cái nữa là xn bằng máu hay là chọc hạch????