Dân làng Anemogi ở sâu trong thung lũng Baliem – trung tâm đảo Irian Jaya. Ảnh: Lam Phong

Đó là cảm giác hồi hộp pha lẫn ly kỳ, khi trước mắt chúng tôi là những con người với đôi mắt hoang dã và những hình vẽ chằng chịt trên cơ thể đầy kỳ bí, một nỗi ám ảnh mang tên Irian Jaya…

Vùng đất bị lãng quên…

Sau chuyến đi năm 2008, trở về Việt Nam, nỗi ám ảnh này luôn đeo đuổi những người làm báo chúng tôi. Khát khao tìm hiểu cuộc sống của các bộ tộc trên đảo Irian Jaya không ngừng thôi thúc chúng tôi tìm mọi cách để đến với vùng đất này và sống với những con người này…

Đảo Irian Jaya – còn có tên là Papua – Indonesia vốn là vùng đất bị chôn vùi trong bản đồ sinh tồn của loài người, chỉ đến khi những người Âu châu đầu tiên đặt chân đến đây khoảng thế kỷ 16, người ta mới bàng hoàng nhận ra, vẫn còn những con người sống tựa thuở hồng hoang.

Ngay cả thung lũng Baliem trung tâm đảo Irian Jaya cũng chỉ mới thật sự được khai phá vào cuối năm 1938 bởi người Hà Lan. Nó như một vùng đất bị lãng quên với sự phát triển không ngừng của thế giới hiện đại. Đảo Irian Jaya do chính quyền Indonesia đặt vào năm 2002, nhưng trong cả chặng hành trình dài, chúng tôi vẫn thích gọi Papua dưới cái tên Irian Jaya hơn, đơn giản, Irian Jaya là danh từ mang đậm hơi thở của những thổ dân hoang dã Dani, Yali, Lani hay Korowai, Citak Mitak…

Sau gần một năm tìm kiếm và liên lạc với những người bạn trong “Nhóm khám phá – phiêu lưu Indonesia”, chúng tôi cũng vạch ra được lộ trình đến Irian Jaya, nhưng cả đoàn phải gửi tất cả hồ sơ giấy tờ từ một tháng trước ngày lên đường để làm giấy phép, Irian Jaya vẫn là vùng đất khép kín với thế giới.

Vị trí địa lý xa xôi, khó tiếp cận của đảo Irian Jaya đã làm cho các bộ tộc vẫn giữ được những thói quen và tập tục rất riêng của mình. Hầu hết đàn ông của các bộ tộc sử dụng Koteka – một dạng quả bầu phơi khô để che phần dương vật của mình, còn người phụ nữ thường ở trần, mặc loại váy đan từ những cây cỏ rất mềm nhưng dẻo dai. Họ cư trú trong những căn nhà tròn gọi là honai hay nhà trên cây và sống chủ yếu bằng nghề săn bắt và hái lượm.

Wamena – điểm kết nối “hai thế giới”

Mặc dù đã được những người bạn đồng hành cảnh báo trước về một chặng đường khó khăn, nhưng phải đến khi thực sự bắt đầu hành trình đến Irian Jaya, chúng tôi mới cảm nhận được điều đó. Từ TP.HCM, chúng tôi bay qua rất nhiều chặng: Singapore – Jakarta – Ujung Pandang (Makassar) – Biak – Jayapura – Wamena…, đó là hành trình bay dài nhất mà chúng tôi được biết trong khu vực Đông Nam Á – tất cả mất đúng 24 giờ đồng hồ di chuyển liên tục.

Trong nhà chờ sân bay Wamena cũng có những thổ dân Dani hoang dã. Ảnh: Lam Phong

Cùng chúng tôi trong chuyến bay từ Jayapura đến Wamena là những thổ dân bản địa, chân trần, mặc độc bộ quần áo mỏng, đàn ông phụ nữ chỉ ngưng nhai trầu và rời điếu thuốc lá khi ra tận cửa máy bay. Hầu như không có bất cứ con đường bộ nào đến được Wamena, ngoài đường hàng không. Do đó, có thể nói Wamena chính là điểm kết nối hai thế giới: hiện đại và hoang dã. Cách duy nhất vận chuyển hàng hoá, lương thực, tiếp tế đến vùng đất này là bằng đường hàng không nên vật giá ở Wamena cao cấp 4 – 5 lần ở thủ đô Jakarta. Wamena cũng là sân bay được xây dựng bằng trực thăng vận tải bởi người Hà Lan. Đây là sân bay thử thách với các phi công bởi xung quanh là những ngọn núi cao và chỉ có duy nhất một khe núi để máy bay hạ và cất cánh.

Chúng tôi khá bất ngờ khi người bạn đồng hành tên Rufus đón chúng tôi và bàn lịch trình khám phá bằng chiếc bản đồ vẽ bằng tay mô tả thung lũng Baliem. Rufus cho biết, ở Indonesia, không có bản đồ chi tiết khu vực Irian Jaya, vì việc đo đạc khảo sát đều bị hạn chế bởi địa hình nơi đây quá phức tạp.

Hành trình kéo dài gần một tháng của chúng tôi sắp đến chỉ dựa vào tấm bản đồ vẽ bằng tay và kinh nghiệm “xương máu” của nhóm thổ dân dẫn đường. Wamena gần như là trạm trung chuyển cho chúng tôi trước khi vào thế giới của các bộ tộc hoang dã. Rufus cho biết, từ thị trấn, chúng tôi sẽ phải hành quân trong rừng già nguyên sinh suốt một tuần, chinh phục những ngọn núi dựng đứng ở độ cao 2.500m mới có thể đến được vùng cư trú của những bộ tộc Dani và Yali nguyên sơ. Tổng cộng hành trình lên đến gần 300km.

Chúng tôi đang đứng trước cửa ngõ của một thế giới khác, dãy núi Jayawijaya với đỉnh Trikora cao gần năm ngàn mét phía xa xa ẩn trong mây mù như một thách thức đang chờ đón những bước chân khám khá…

Kỳ 2: Dani – bộ tộc săn đầu người

Vượt qua những màn tra tấn thể lực giữa rừng già nhiệt đới, các phóng viên đã đối diện với người Dani – bộ tộc săn đầu người…Irian Jaya thuộc dải đảo Melanesia bao gồm quốc gia Papua New Guinea, phần đông Úc và các đảo cực đông Indonesia. Hòn đảo này có diện tích 422.000km2, dân số dao động khoảng 2 triệu người (phần phía đông thuộc Papua New Guinea có dân số khoảng 5 triệu người, nhưng có đến 850 ngôn ngữ thổ dân). Đây được xem là vùng đất ít được người hiện đại khám phá nhất thế giới.

Trong những ngày cùng săn bắt, cùng hái lượm, cùng sinh sống trong lòng bộ tộc Dani ở thung lũng Baliem, chúng tôi ngày càng trở nên thân thiện hơn với những chiến binh Dani.

Trong một ngày trời u ám, khi thấy tù trưởng Wimitok Mabe ngồi trầm ngâm trước căn nhà honai, chúng tôi bước lại gần. Tù trưởng Mabe nhìn chúng tôi hồi lâu rồi cất tiếng: “Này, những người bạn Việt Nam kia, có muốn xem báu vật của người Dani không?” Tất cả chúng tôi đều sững sờ và chỉ biết gật đầu.

Xác ướp 250 năm tuổi

Tù trưởng đứng dậy và ra hiệu cho chúng tôi đứng chờ trước căn nhà honai ẩm thấp, tối mù. Mabe gọi căn nhà này là nhà thiêng, đây là căn nhà mà người dẫn đường luôn căn dặn chúng tôi không được bước vào nếu không có sự cho phép của tù trưởng.

Chúng tôi dõi theo tù trưởng Mabe bước sâu vào bên trong, giây lát sau ông mang ra một vật đen bóng, ban đầu chúng tôi không thể nhận ra đó là gì. Đến khi tù trưởng đưa ra ánh sáng nơi khung cửa, chúng tôi mới bàng hoàng nhận ra đó là một xác ướp!

Tù trưởng đặt xác ướp một cách trân trọng lên một bệ gỗ trước căn honai và từ tốn cho biết: “Đây là xác ướp vị tộc trưởng của chúng tôi, ông ấy mất cách đây đã 250 năm. Ông là người anh hùng của bộ tộc, từng lãnh đạo dân làng chiến đấu chống kẻ thù trong những cuộc săn đầu người đẫm máu để tranh giành vùng đất Mumi này. Khi ông chết, thi thể ông được ướp khô để bộ tộc luôn tưởng nhớ công lao của ông”.

Lưu giữ xác ướp là niềm tự hào và trách nhiệm cao cả của tù trưởng Mabe. Ảnh: Lam Phong

Theo tù trưởng Mabe, người Dani khi mất đi họ có nhiều cách để an táng người đã khuất, thông thường là đem thiêu, hoặc bỏ xác vào một chiếc hòm rồi đặt sau ngôi nhà truyền thống honai.

Duy chỉ có những tộc trưởng Dani oai hùng mới được ướp xác. Bởi thế, dù có rất nhiều vị tù trưởng ở các làng trong bộ tộc Dani, nhưng đến nay mới chỉ có bốn xác ướp được phát hiện.

Khi vào những ngày cuối đời, vị tù trưởng sẽ chỉ định ai là người kế vị, và người đó cũng là người duy nhất nhận trách nhiệm ướp xác tù trưởng. Tù trưởng Mabe cho biết thêm, sau khi qua đời, thi thể của vị tù trưởng đáng kính kia được tắm rửa bằng nước thiêng lấy từ hồ muối trên đỉnh núi Anemogi.

Sau đó thi hài ông được hun trong ngôi nhà honai ở tư thế ngồi bó gối vẫn “mặc” nguyên chiếc koteka, tay cầm chiếc rìu đá, cổ và đầu mang những vòng trang sức đan từ dây rừng.

Trong khi hun, thi hài của vị tù trưởng sẽ được khoét một lỗ ở phần lưng hông để nội tạng, chất lỏng và mỡ chảy ra. Việc hun xác kéo dài từ một đến ba tháng và chỉ kết thúc khi thi hài của tù trưởng đã thực sự khô. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thiêng liêng này, người kế vị được vợ phục vụ những bữa ăn hàng ngày nhưng bị cấm tuyệt đối việc gần gũi phụ nữ.

Mỗi năm, vào các dịp lễ tế, tù trưởng phải cúng tế heo mới được mang xác ướp ra để dân làng chiêm ngưỡng. Họ cột những chiếc vòng cổ cầu xin may mắn cho cả làng.

Những bàn tay thiếu ngón

Khi mỗi người thân trong gia đình mất đi, phụ nữ Dani lại cắt một lóng tay để tỏ lòng đau xót. Ảnh: Lam Phong

Tại ngôi làng này, chúng tôi cũng rất ngạc nhiên khi thấy khá nhiều phụ nữ bị thiếu những lóng tay, có người mất lóng cả bàn tay…

Bà Mereka, một người phụ nữ Dani xoè cả hai bàn tay nay chỉ còn lại bốn ngón, bà kể chúng tôi nghe tập tục kỳ lạ và đau đớn của những người phụ nữ Dani: “Một người thân trong gia đình mất đi, tất cả những người phụ nữ trong gia đình sẽ bôi bùn lên người và mặt để chịu tang, sau đó chúng tôi sẽ biểu lộ sự mất mát bằng việc cắt đi một hoặc hai đốt ngón tay. Nếu những người thân mất đi mà số đốt tay không đủ để cắt bỏ, phần thân thể kế tiếp sẽ là vành tai, mũi. Đó là cách rõ ràng nhất để chứng minh tình yêu thương của chúng tôi với người đã khuất”.

Bà Mereka kể lại cho chúng tôi nghe về trải nghiệm đau đớn của chính mình: “Việc cắt ngón tay diễn ra phải hết sức kín đáo, không được phép cho ai biết, chúng tôi dùng rìu đá mài nhọn đến một nơi thanh vắng, chặt cho đốt xương ngón tay giập đi.

Sau đó, về lại làng, người làng nhìn thấy ngón tay bị giập sẽ tụ tập lại, dùng xương ống chân của chim caswari, một loài chim lớn như đà điểu mài bén, giúp sức cắt lìa đốt ngón tay đã bị giập xương, sau đó bó lại bằng lá rừng cho đến khi vết thương lành hẳn”. Khi chúng tôi hỏi có phương pháp nào giảm đau không? Bà Mereka hỏi lại: “Giảm đau là cái gì? Rất đau, nhưng chúng tôi phải làm thôi!”

Mặc cho vết cắt nhiễm trùng, sưng tấy gây đau đớn, thậm chí gây hoại tử, chết người, nhưng những người phụ nữ vẫn ngày ngày vào rừng săn bắt, hái lượm tìm cái ăn. Họ tự lý giải rằng, chẳng có nỗi buồn nào hơn mất đi một người thân, việc cắt lìa ngón tay dù rất đau đớn nhưng nó cũng làm cho người ta quên bớt đi “vết thương” sâu đậm trong tim. Trên đường từ Wesalep về Wamerek, đồng hành với chúng tôi trong đường rừng là già Jetsin. Ông vừa mới cắt một đốt ngón trỏ vì người con trai lớn qua đời. Ông Jetsin nói: “Vết thương càng đau đớn bao nhiêu, người thân của tôi sẽ thấu hiểu và phù hộ cho tôi cùng gia đình…”

Chúng tôi hiểu rằng, giữa chốn đại ngàn bao la, chỉ có sức mạnh của tinh thần mới làm cho con người vượt qua những khó khăn, đau đớn của thể xác. Những ngày lặn lội trong rừng sâu, câu chuyện về tập tục cắt tay kỳ lạ của người Dani càng thôi thúc chúng tôi can đảm hơn, dấn thân vào hành trình đi tìm những bí ẩn của nhiều bộ tộc đang sống trong một thế giới hoang dã khác…

Kỳ 4: “Đại dương” trên đỉnh Anemogi

Bởi vậy, để diện kiến được những người con của bộ tộc Yali thực sự là một thử thách lớn trong hành trình đến “nơi tận cùng thế giới”

Từ thị trấn Wamena – trung tâm của đảo Irian Jaya, trải qua bốn ngày đường vượt núi, trèo đèo đến Wuserem, Pukam, Wet, và Lilibal với trung bình từ 8 đến 11 giờ đi bộ mỗi ngày, cuối cùng chúng tôi cũng đến nơi ở của những người Yali hoang dã đang sống trong rặng núi Punkat Trikora có độ cao 4.730m – dãy núi cao thứ hai của Indonesia. Bộ tộc Yali rất đặc biệt so với các bộ tộc khác, họ có hình dáng bên ngoài thấp bé, với chiều cao trung bình 1,5m nhưng lại được các bộ tộc khác trên đảo Irian Jaya kính nể vì có truyền thuyết rằng, xa xưa có một dân tộc là Papuan Yalis đã tiêu diệt hết kẻ thù của mình, không chỉ dừng lại ở việc ăn thịt người mà họ còn xay xương kẻ thù rải khắp thung lũng, từ đó mọi bộ tộc ở Irian Jaya đều tỏ ra nể sợ người Yalis, đó chính là người Yali ngày nay.

Người đàn ông Yali mang bộ “váy” xoắn ốc bằng mây rừng, phụ nữ mang váy cỏ

Những bộ trang phục kỳ lạ

Ngày thứ tư của cuộc hành trình vượt núi rất gian nan đi tìm người Yali, sau khi vượt qua được một rặng núi cao, những cánh rừng dương xỉ dày đặc, một ngôi làng nhỏ hiện ra trước mắt, người thổ dân dẫn đường hô to: Yali, Yali… Mọi cảm giác cực nhọc, đói khát gần như tan biến hết, chúng tôi đã đặt chân đến được Lilibal, làng của bộ tộc Yali!

Nhưng rắc rối bắt đầu từ đây. Vị tù trưởng và nhiều chiến binh Yali của làng Lilibal chạy ra tận bìa rừng để quan sát những người lạ mặt xâm nhập vùng đất của họ. Một trục trặc nhỏ lại đến khi tất cả những người thổ dân dẫn đường cho chúng tôi đều nói ngôn ngữ khác, họ không thể hiểu người Yali nói gì, nên buổi sơ giao chỉ là ánh mắt và những cái bắt tay lạnh lùng. Vị tộc trưởng nhỏ thó ngoắc tay ra hiệu cả đoàn theo ông về làng để tìm “thông dịch viên”, bởi con trai ông biết một trong những thổ ngữ mà những thổ dân dẫn đường cho chúng tôi sử dụng. Phải mất cả tiếng đồng hồ để cho người đi gọi người con trai tù trưởng về để làm “thông dịch”, bởi họ đang ở trong rừng sâu. Ấn tượng đầu tiên đập vào mắt chúng tôi là một người đàn ông nhỏ bé, trong trang phục hết sức độc đáo, cổ đeo miếng ốc lớn đã được mài gọn gàng mà sau này chúng tôi mới biết đó là vật hết sức giá trị, phải đổi bằng cả một con heo rừng mới có được, tai phải người Yali xiên một khúc cây rừng to bằng ngón tay cái, phần thân người được phủ những vòng mây từ trên xuống dưới, và che dương vật bằng một trái bầu vươn thẳng ra trước rất dài.

Tù trưởng làng Lilibal tên Roni, ông không thể nhớ mình bao nhiêu tuổi, bởi người Yali không có khái niệm về đo đếm thời gian. Khi chúng tôi thắc mắc về bộ trang phục có hình xoắn ốc của người Yali, Yemina, người con trai tù trưởng giải thích: “Đàn ông Yali kết mây rừng thành những vòng và đeo từ ngực xuống đầu gối theo thứ tự từ nhỏ đến lớn. Tổ tiên của người Yali ngày xưa đã ăn mặc như thế, và truyền lại cho đời sau cứ theo đó mà mặc. Ngoài tác dụng che thân, những vòng mây xoắn tít chính là chiếc áo giáp để tự vệ mỗi khi chúng tôi tham gia vào các trận chiến chống kẻ thù, nó có thể ngăn được những mũi giáo và cung tên…”

Khác với đàn ông, phụ nữ Yali làm váy cỏ để che phần hạ thể, để ngực trần. Thân hình của họ cũng rất nhỏ bé. Váy cỏ được kết từ một loại cỏ núi dày ở khu vực núi cao, dẻo dai và to bản. Mỗi lớp váy cỏ được tạo thành bởi hàng chục lớp cỏ xếp chồng lên nhau. Một lớp váy tương đương với khoảng bốn năm tuổi, khi cô gái Yali mặc váy có bốn lớp thì có nghĩa cô đã sẵn sàng cho việc lập gia đình. Thường chàng trai nào muốn cưới một cô gái, anh sẽ mang cây thuốc lá còn tươi đến cho gia đình cô gái. Khi ấy họ sẽ hiểu rằng, chàng trai cần một người để hong khô lá thuốc lá và nếu chấp nhận, họ sẽ giữ lại cây thuốc lá, chờ khi cô gái lớn lên sẽ gả cho chàng trai kia.

Câu chuyện tù trưởng Roni

Tù trưởng Roni xỏ nanh heo, một loại trang sức của người Yali

Người Yali tuy nhỏ bé nhất trong các bộ tộc ở thung lũng Baliem nhưng rất kiên cường trong chiến trận. Khi nói chuyện cùng ông Roni, chúng tôi hết sức bất ngờ và thú vị khi biết rằng ông chính là một chiến binh lẫy lừng của khắp vùng rừng núi Trikora, người từng lãnh đạo bộ tộc của mình trong các cuộc chiến lớn và giành được rất nhiều chiến thắng vẻ vang trong suốt cuộc đời ông. Người chiến binh núi rừng ấy rất tự hào chỉ cho chúng tôi thấy từng vết sẹo còn in hằn trên mặt, và các phần thân thể như một minh chứng về sự dũng cảm, gan dạ.

Roni cho biết: “Người Yali không hề có khái niệm thua cuộc mỗi khi ra trận. Khi có chiến tranh xảy ra giữa các bộ tộc, chiến binh Yali chia ra thành ba lớp trong một đội quân. Lớp đầu tiên là những người nhỏ nhất và gan dạ nhất. Những người to nhất và sẵn sàng hy sinh chiến đấu đến cùng ở lớp thứ ba”. Chính lối đánh lăn xả và gan dạ với thế trận nhiều lớp chiến binh như thế đã phần nào lý giải được sự kính nể của các bộ tộc khác với người Yali.

Chúng tôi khá rợn người khi được biết, các chiến binh Yali chỉ mới bỏ hủ tục bắt được tù binh làm lễ tế và ăn thịt. Đó là vào khoảng những năm 1970, khi đó chính tù trưởng Roni đã ăn thịt bàn chân kẻ thù của mình. Sau đó, do áp lực của các bộ tộc khác và chính quyền nghiêm cấm nên người Yali đã bỏ hẳn tập tục đáng sợ này. Nhưng từ ấy, cả vùng phía tây thung lũng Baliem, các bộ tộc khác đều khiếp sợ mỗi khi nghe đến cái tên tù trưởng Roni của làng Lilibal.

Tuổi đã xế chiều nhưng tù trưởng Roni vẫn sống trong trạng thái của một chiến binh, trong tay ông luôn thủ sẵn bộ cung tên đã gắn với mình bao năm qua. Một ngày của ông bây giờ là những chuyến lặn lội trong những khu rừng quanh làng, săn bắn và giữ gìn sự bình yên cho cả bộ tộc. Những cuộc chiến săn đầu người nay đã không còn, nhưng Roni vẫn là cái tên được nhắc đến nhiều nhất trong cuộc hành trình của chúng tôi đi qua nhiều bộ tộc khác trong vùng rừng núi Trikora thâm u đến nghẹt thở…

Kỳ 6: Lani – “Những kẻ trốn chạy”

Những người Lani thật lạ lùng, họ “mặc” những chiếc Koteka – dụng cụ che dương vật to đến mức có thể chứa cả con gà…

Trong chặng hành trình dài đến “nơi tận cùng thế giới” nỗi ám ảnh lớn nhất trong mỗi chúng tôi là làm thế nào để gặp gỡ được những người Koroway đang sinh sống tại vùng đầm lầy phía nam đảo Irian Jaya. Bất chấp những lời cảnh báo về hành trình cam go, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng, chúng tôi vẫn quyết tâm lên đường để tìm lời giải đáp cho câu hỏi: Làm thế nào mà những con người này lại chấp nhận cuộc sống như người tiền sử?

Chuyến bay “tàu chợ”

Đến được nơi ở của người Koroway, chúng tôi phải sử dụng tất cả những phương tiện đi lại từ hiện đại đến thô sơ. Chặng hành trình đầu tiên từ thị trấn Wamena đến Dekai chúng tôi phải di chuyển bằng máy bay loại nhỏ. Trước giờ lên đường, người dẫn đường Rufus cẩn thận hỏi mỗi người chúng tôi… nặng bao nhiêu ký vì trước khi lên máy bay từng thành viên sẽ phải đeo tất cả balô trên lưng và bước lên bàn cân quả tạ, như người ta cân heo hơi. Họ cộng tay trọng lượng từng hành khách, nếu tất cả dưới 1.300kg chúng tôi mới có thể bay được. Đơn giản, chiếc máy bay nhỏ xíu chỉ có thể chứa bao nhiêu đó trọng lượng. Và nó sẽ không cất cánh khi chưa bằng trọng lượng đó!

Đây là lần đầu tiên chúng tôi đi máy bay như đi xe đò, tàu chợ, chuyến bay không cần vé, không số ghế, ai lên trước ngồi trước, vậy thôi. Người đi phải chờ đợi từ sáng đến giữa trưa máy bay mới chuẩn bị cất cánh. “Nội thất” máy bay còn tệ hơn xe đò liên tỉnh ở Việt Nam, không tiếp viên, không dây an toàn, ghế nệm bong tróc, màn hình ở buồng điều khiển phi công gián bò lổm ngổm, những thổ dân gần như trần truồng bay cùng chúng tôi cứ ngồi xổm và bịt tai để chống tiếng ồn của động cơ máy bay…

Sau 45 phút lắc lư trên chín tầng mây… con “chuồn chuồn” của chúng tôi cũng hạ cánh an toàn xuống sân bay dã chiến Yahukimo – thuộc khu vực rừng già Dekai. Những thổ dân ùa chạy lại gần máy bay một cách tự do và hiếu kỳ.

Cửa bật mở, trước mặt là nhà ga nhỏ nhất mà chúng tôi từng thấy. Kiểm soát trật tự là nhóm cảnh sát an ninh trong bộ đồng phục, kính đen, súng giắt bên hông rất nghiêm nghị. Thấy những người có màu da khác hẳn, họ tiến đến chúng tôi và hỏi từ đâu đến? Khi chúng tôi trả lời, cả nhóm cảnh sát nhốn nháo hẳn lên và quay sang hỏi nhau “Việt Nam là ở đâu nhỉ?...”

Sau khi không thể xác định Việt Nam ở đâu trong kho tàng kiến thức của mình, nhóm cảnh sát yêu cầu chúng tôi đến sở cảnh sát thị trấn Yahukimo trình diện. Người sĩ quan trưởng đồn có vẻ thông thái hơn, anh cho chúng tôi biết mỗi năm trung bình không quá 10 nhóm thám hiểm trong và ngoài nước Indonesia đến Yahukimo để tìm đường vào bộ tộc Koroway. Ông cũng cho biết chúng tôi là những người Việt Nam đầu tiên đặt chân đến vùng đất này. Viên cảnh sát cũng thú nhận rằng: ông cũng chưa bao giờ đặt chân đến lãnh địa của người Koroway bao giờ…

Vượt đầm lầy

Chiếc Twin Otter tải trọng 1.300kg trên nền dã chiến sân bay Yahukimo

Không kịp nghỉ ngơi, chúng tôi lại phải tự đi chợ mua sắm những thứ cần thiết để có thể tồn tại trong rừng sâu trong hai tuần liền cách biệt với thế giới bên ngoài. Buổi sáng Yahukimo ẩm ướt và mưa phùn, chúng tôi hành quân đến bến thuyền Lokbon chuẩn bị cho chuyến vượt đầm lầy.

Con thuyền độc mộc dài hơn mười mét nhưng chỉ chở tối đa được sáu người, vì một nửa diện tích đã chất đầy nhiên liệu, vì theo già Papa, người lái thuyền thì cả đi lẫn về sẽ không có bất cứ điểm dân cư nào để tiếp nhiên liệu.

Từ Lokbon, chúng tôi ngồi trên thuyền độc mộc suốt 10 tiếng liên tục xuôi theo dòng Brazar sau đó ngược dòng Siret để đến được Mabu khi trời tối, già Papa lắc đầu thông báo: “Hôm nay tốn 120 lít xăng, chưa kể ba bình nhớt đã dùng hết”.

Ngay trong đêm ở Mabu, người dẫn đường Rufus phải huy động trai tráng của ba ngôi làng xung quanh để tuyển người khuân vác, dẫn đường cũng như để bảo vệ chúng tôi, vì hành trình trước mắt là phải vượt đầm lầy, nơi sinh sống của loài cá sấu khổng lồ dài đến 7m, và rất nhiều loại rắn độc…12 thổ dân đã được chọn ra giúp chúng tôi mang theo lương thực, nước uống, dụng cụ lều bạt… nâng tổng số cả đoàn đi tìm người tiền sử Koroway lên đến 17 người.

Hành trình đi bộ xuyên qua đầm lầy mất tròn một ngày đi bộ từ Mabu. Nhưng mỗi giờ đồng hồ trôi qua cứ như tra tấn cực hình cả ngày, bởi bước chân chúng tôi càng bước càng lún sâu xuống đầm lầy. Những đôi ủng đã trở nên thật nặng nề mỗi khi cất bước. Hầu như không có lối đi nào, chúng tôi cứ phó thác tất cả vào kinh nghiệm và sự định hướng của những người thổ dân dẫn đường. Mệt mỏi, đuối sức, nhưng không lo ngại bằng sự tra tấn thần kinh về loài cá sấu và rắn khổng lồ – chúa tể đầm lầy và rắn độc cứ ám ảnh suốt hành trình.

Cho dù rất đuối sức, nhưng chúng tôi rất ngại dừng chân, vì chỉ cần dừng chân nghỉ để hớp một ngụm nước là ngay tức khắc những đàn muỗi rừng cùng lũ vắt lao đến tấn công ngay lập tức. Những phương tiện hiện đại từ thế giới văn minh, thuốc muỗi, thuốc chống vắt đều trở nên vô hiệu. Cả đoàn đều sưng tấy người và toé máu…

Hoàng hôn xuống dần, chúng tôi không còn nhớ mình đã đi qua bao nhiêu ngày rồi… từ vạt rừng âm u, lộ ra một khoảng sáng: dấu vết của việc chặt cây. Phía xa xa thấp thoáng một căn chòi nằm cheo leo trên ngọn cây cao giữa rừng. Bất chợt từ phía rừng sâu, một người đàn ông không có bất cứ thứ gì che thân xuất hiện nhìn chúng tôi đăm đăm, dò xét… Người thổ dân dẫn đường thì thầm: “Chúng tôi đã đến vùng đất của người Koroway...”.

Kỳ 8: Những ngôi nhà trên ngọn cây

Chọn cách sống biệt lập trên những ngọn cây nơi đầm lầy nhiệt đới như cách loài linh trưởng, người Koroway là nhân chứng sống hiếm hoi trên hành tinh của người tiền sử…

Nhóm phóng viên và gia đình Lion trên ngôi nhà cây

Hôm chúng tôi vượt đầm lầy vào khu rừng mang chính tên người chủ của nó – Lion. Đã thấy ngôi nhà trên tít ngọn cây cách khoảng 100m đường chim bay, vậy mà chúng tôi phải đi gần 10 phút mới tiếp cận được. Xung quanh đều vây chặt bởi đầm lầy, thú dữ, đường vào phải đi trên những thân cây do gia chủ đã chặt làm thành cầu. Nhà của Lion nằm lọt thỏm trong một vạt rừng nhỏ ba phía là dòng sông Abi uốn quanh. Thời tiết rất nóng, độ ẩm rất cao.

“Trọn đời bên em”

Lion chỉ ăn một chút trong chén cơm chúng tôi mời, phần còn lại anh nhường vợ

Sự thăm viếng có chút đường đột của những con người từ thế giới khác khiến gia đình Lion rất e dè. Người vợ trẻ nép vào bên cửa nhà nhìn xuống đất, hai đứa trẻ dụi đầu vào lòng mẹ, thi thoảng quay lại len lén nhìn chúng tôi. Lion vừa đi bắt cá ở phía hạ nguồn của dòng Abi trở về nhìn chúng tôi với ánh mắt dò xét, lạ lùng. Phải mất một lúc lâu chúng tôi mới bắt chuyện được với Lion vì phải chuyển ngữ từ tiếng Anh sang tiếng Indonesia phổ thông và sau đó mới sang tiếng Koroway…

Khi câu chuyện đã bắt đầu thân quen, Lion mới thổ lộ: đây là lần thứ hai anh được nhìn thấy những con người “hiện đại” không khoả thân, còn hai đứa con anh thì đây là lần đầu tiên. Lion lập gia đình áng chừng 10 năm, vợ anh là một món quà do cha ban tặng. Lion cho biết: “Cha tôi đi rừng sang những ngôi làng lân cận và ông tìm được một cô gái phù hợp cho tôi. Ông đem chiếc vòng đan đầy vỏ ốc và nanh chó đến làm lễ vật cho nhà gái rồi dắt cô ấy về cho tôi. Khi bắt đầu có con, tôi tự làm ngôi nhà trên cây cho mình và đưa cả gia đình về đây sinh sống cho đến giờ”.

Cuộc sống hôn nhân ở đầm lầy nhiệt đới Irian Jaya đơn giản đến kỳ lạ. Không có khái niệm lễ cưới, không giấy tờ, tất cả diễn ra tự nhiên như chính sự tồn tại của nó. Những chiếc vòng vỏ ốc, nanh chó hoặc nanh heo rừng, được dùng như một thứ tín vật để đổi chác, mua bán, lấy vợ và là của để dành mà những ông bố bà mẹ sẽ truyền lại cho con cái mình sau này. Nhưng Lion cho biết, nó rất bền chặt và chung thuỷ đến trọn đời. Khác với nhiều bộ tộc có cuộc sống hiện đại trên đảo Irian Jaya, những thổ dân Koroway ở miền nam có đời sống hôn nhân rất chung thuỷ, không có chuyện đa thê đa thiếp. Ở đời sống thường ngày, vai trò giữa đàn ông và phụ nữ gần như bình đẳng với nhau cho dù giữa nơi thâm sơn cùng cốc ấy, chỉ có một đến hai gia đình sinh sống.

Chúng tôi hiểu được hạnh phúc gia đình đối với họ quý giá đến chừng nào. Ngoài kia là rừng xanh thăm thẳm, những hiểm nguy thú dữ luôn rình rập, chỉ có yêu thương, hy sinh hết lòng vì gia đình, vợ con, những người Koroway mới có thể tồn tại. Bởi vậy, trong số các bộ tộc ở Irian Jaya, người Koroway được coi là những người chung thuỷ nhất trong đời sống vợ chồng.

“Hạnh phúc là gì ?”

Đây là lần đầu tiên con của Lion nhìn thấy người hiện đại

Người đàn ông quan niệm rằng: có vợ, có nghĩa cả hai sẽ ăn đời ở kiếp với nhau. Cuộc sống vợ chồng trong rừng sâu là những ngày người đàn ông lo việc xây nhà, săn bắn, phụ nữ giữ bếp lửa và sinh con đẻ cái. Ngoài việc vào rừng tìm cái ăn, họ suốt ngày quấn quýt bên nhau và những đứa trẻ dần dần ra đời tô điểm thêm cho hạnh phúc đơn sơ ấy.

Những ngày sinh sống cùng với gia đình Lion trên ngọn cây cao, đôi khi chúng tôi thấy vợ chồng anh chỉ qua bữa bằng những chiếc bánh làm từ bột cây sago nhưng họ rất yêu thương và nhường nhịn lẫn nhau. Khi chúng tôi mời Lion cùng ăn những món ăn “hiện đại” với thịt hộp, mì gói mang theo, anh cũng chỉ ăn qua loa một chút còn lại nhường tất cả cho vợ và hai đứa con nhỏ, anh nhìn chúng ăn với ánh mắt hết sức trìu mến. Lúc rảnh rỗi, vợ anh lại bế con trèo cầu thang xuống dưới rừng, lũ trẻ chơi đùa với mấy con lợn rừng bên cạnh dòng Abi hiền hoà, tất cả thú vui trẻ con nơi này chỉ có thế, mà tiếng cười của họ cứ vang động cả khu rừng. Khi chiều đến, chị vợ chăm chỉ chẻ những cây củi nhỏ để sưởi ấm trong đêm. Còn Lion ngồi ngay cầu thang nhà vót những mũi tên tre và căng lại cây cung. Cuộc sống giữa rừng hoang sao ấm cúng đến lạ thường…

Đêm nay trăng rằm, sau cả ngày săn bắn trong rừng, mò cá ngoài suối, Lion cùng chúng tôi lại ngồi ở ngôi nhà trên cây. Hình ảnh về những con người hoang dã này cứ như cuốn đôi mắt chúng tôi dõi theo họ. Như đoán được chúng tôi đang muốn hỏi gì, Rufus – người dẫn đường mỉm cười và nói “các anh định hỏi họ có thấy hạnh phúc không phải không?” Chưa kịp để chúng tôi trả lời, Rufus giải thích ngay “Xin hãy đừng hỏi họ về hạnh phúc, các anh từ một thế giới hoàn toàn khác với những người Koroway, trong ngôn ngữ của người Koroway không hề có từ hạnh phúc, nhưng cứ nhìn họ sống, họ đang rất hạnh phúc đấy!”

Ngày chuẩn bị lên đường tạm biệt gia đình Lion để dấn bước vào chặng đường mạo hiểm mới, chúng tôi lại băn khoăn về gia đình Lion và cả những người Koroway đang sống thiếu thốn trăm bề, cách biệt trong “g rừng nhiệt đới” này, tương lai của họ sẽ về đâu, ngày mai sẽ ra sao,... Người dẫn đường như đã quá hiểu chúng tôi và anh lại trấn an: “Các anh đừng lo về họ, họ vốn sinh ra không biết gì về tiện nghi, xe ôtô, điện, máy giặt,… Người Koroway thích cuộc sống hoang dã, họ thích ở trong thế giới của riêng mình. Hãy cứ để họ là những người Koroway tiền sử hạnh phúc với những gì họ đã chọn lựa từ hàng ngàn năm qua…”

Kỳ 10: Những đứa con của rừng

Cùng tham gia hành trình băng rừng với chúng tôi có một người phụ nữ thổ dân trong nhóm khuân vác. Và chúng tôi bàng hoàng khi thấy chiếc túi su chị đeo ngang đầu cựa quậy, bên trong là một đứa trẻ sơ sinh mới năm tháng tuổi…