  Danh hiệu: Thành viên gắn bóNhóm: Thành viên chính thức
Gia nhập: 19-11-2008(UTC)
Bài viết: 312
Được cảm ơn: 1 lần trong 1 bài viết
|
Bí ẩn nhục thân các thiền sư - Kỳ 1: Nhục thân cụ sư Rau
|
|
|
Nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh sau khi tu bổ - Ảnh do tác giả cung cấp
|
LTS: Trải qua hàng trăm năm với bao biến động dâu bể, làm thế nào mà nhục thân các thiền sư vẫn còn lại đến ngày nay?
Từ
những phát hiện về nhục thân các thiền sư Vũ Khắc Trường, Vũ Khắc Minh
ở chùa Đậu, thiền sư Chuyết Chuyết ở chùa Phật Tích, PGS-TS Nguyễn Lân
Cường đã hé mở phần nào những bí ẩn về nghệ thuật táng tượng và thiền
táng độc đáo của người Việt trong công trình khoa học “Phía sau nhục
thân của các vị thiền sư” vừa được phát hành. Xin giới thiệu đến bạn
đọc loạt bài của PGS-TS Nguyễn Lân Cường dành riêng cho Thanh Niên.
Ngày 3.5.1983, theo yêu cầu của Văn phòng 10 Hội đồng Bộ trưởng,
Viện Khảo cổ học cử một đoàn cán bộ xuống chùa Đậu, thuộc huyện Thường
Tín (Hà Tây cũ) để kiểm tra tình trạng xuống cấp của gác chuông. Trong
đoàn có tôi. Lang thang vòng ra bên phải, sau dãy hành lang, tôi thấy
một chiếc am nhỏ, rêu phong mà bên ngoài cửa phủ mành tre. Nhìn vào bên
trong, tôi chợt giật mình vì thấy một nhà sư ngồi thiền, đôi mắt “lim
dim” như đang suy tư về cõi Phật.
Từ lâu, nhân dân quanh vùng đã truyền tụng với nhau rằng ở chùa Đậu,
có hai am nằm ở bên phải và bên trái của chùa. Am bên phải là của thiền
sư Vũ Khắc Minh, bên trái là am thiền sư Vũ Khắc Trường. Chuyện kể
rằng, khoảng thế kỷ XVII, vào một ngày nọ, thiền sư Vũ Khắc Minh (mà
nhân dân trong vùng quen gọi ngài là cụ sư Rau - nhà sư thường chỉ ăn
rau trừ bữa) bước vào trong am và nói với các đệ tử rằng: “Mang cho
ta một chum nước uống và một chum dầu để thắp. Khi nào thấy dứt tiếng
mõ hãy mở cửa am ra. Nếu thấy thi thể của ta đã hỏng, thì dùng đất lấp
am đi, còn ngược lại thì dùng sơn ta bả lên thi thể...”. Dứt lời,
cụ bước vào am tọa thiền và chỉ còn nghe vẳng ra tiếng mõ tụng kinh
suốt ngày này qua ngày khác. Tròn trăm ngày, các đệ tử không nghe thấy
tiếng mõ nữa, vội mở cửa am ra thì thấy ngài vẫn ngồi đấy như đang
trong lúc tọa thiền. Hai chân ken vào nhau đúng vị trí của thiền, còn
hai tay hơi bị xệ xuống. Nhớ lời thầy dặn, họ vội lấy sơn ta bả lên thi
hài.
Trong cuốn Những chùa, đình và nhà thờ của Hà Đông - Phong cảnh Hà Đông xuất
bản năm 1932 (tiếng Pháp), tác giả cho rằng đó là những “momies” (xác
ướp) kiểu Ai Cập. Thật sai lầm! Tệ hại hơn, trong một bài báo đăng trên
tờ Thời Mới vào năm 1957 lại có tiêu đề khá giật gân Xác ướp chùa Đậu hàng trăm năm vẫn còn giữ nguyên bộ phận sinh dục!
Bằng con mắt nghề nghiệp, tôi phát hiện qua vết nứt ở trên trán có
xương sọ ở bên trong, và thế là tôi nảy ra ý định chụp phim X-quang để
chứng minh đây là một nhục thân nguyên dạng. Nếu chứng minh được thì rõ
ràng phương thức táng này nằm ngoài 5 táng thức đã có trước đây trên
thế giới: địa táng hay thổ táng (chôn trong đất); hỏa táng (đốt thi
hài); hải táng hay thủy táng (thả xuống nước); thiên táng hay điểu táng
(cho chim ăn để được bay lên trời); huyền táng hay táng
treo.
Chiều 25.5.1983, tôi chuyển nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh về khoa
X-quang Bệnh viện Bạch Mai. Với sự giúp đỡ tận tình của PGS - bác sĩ
Đặng Văn Ấn, bác sĩ Nguyễn Trọng Đức và các kỹ thuật viên, tôi đã tiến
hành soi phần sọ, ổ ngực và ổ bụng. Qua màn hình, tôi thấy toàn bộ
xương sườn, xương đốt sống đổ sập xuống nằm gọn trong khoang bụng. Rõ
ràng, không có chất dính giữa các xương đốt sống. Hộp sọ còn nguyên
vẹn, phần xương lá mía không bị đục vỡ như trên sọ vua Ai Cập Ramsès V
để lấy não ra. Từ đó, có thể suy ra não và các nội tạng - về mặt lý
thuyết - là vẫn còn nguyên trong nhục thân. Kết hợp giữa chiếu và phim
chụp, có thể thấy rõ các xương dưới sọ như xương cánh tay, cổ và bàn
tay, xương chậu hông, đùi, xương chày, mác và xương cổ chân, bàn chân
đều nằm đúng với vị trí giải phẫu. Trong các xương không có cốt bằng
kim loại, rõ ràng đây là một nhục thân nguyên dạng.
Bằng phương pháp quang phổ phát xạ vùng tử ngoại và chiếu xạ tia
rơn-ghen khi phân tích chất bồi của nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh,
tiến sĩ Lê Nguyên Sóc cũng đã có kết luận phù hợp với ý kiến của chúng
tôi về chất bồi. Đó là hỗn hợp của sơn ta, mùn cưa, giấy dó và đất...
Tôi mừng quá, vì như vậy là đã chứng minh được đây là một táng thức
mới mà tôi đặt tên là tượng táng (táng theo kiểu làm thành tượng) hay
thiền táng (táng theo kiểu ngồi thiền). Sau này tôi mới biết nét văn
hóa trên cũng có ở Trung Quốc. Vào thế kỷ thứ VIII sau Công nguyên, kỹ
thuật “Giáp trữ tất” (sơn ta bó lụa) đã được thực hiện khi Lục tổ Huệ
Năng (638 - 713) viên tịch. Hiện nay, chân thân còn nguyên vẹn để tại
Nam Hoa Tự, nằm ở phía tây tỉnh Quảng Đông của Trung Quốc, thuộc thôn
Nam Hoa, huyện Khúc Giang, cách TP Quảng Châu về phía tây hơn 230 km. (Còn tiếp)
PGS-TS Nguyễn Lân Cường
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Danh hiệu: Thành viên gắn bóNhóm: Thành viên chính thức
Gia nhập: 19-11-2008(UTC)
Bài viết: 312
Được cảm ơn: 1 lần trong 1 bài viết
|
Bí ẩn nhục thân các thiền sư - Kỳ 2: Nhục thân thiền sư Vũ Khắc Trường
|
|
|
Tượng đối chứng (trước) và tượng gốc (sau) của thiền sư Vũ Khắc Minh - ảnh: N.L.C
|
Trong chùa còn có pho tượng cổ thứ hai: Thiền sư Vũ Khắc Trường - người
trụ trì chùa Đậu kế tục ngay sau Vũ Khắc Minh, không có tài liệu nào
nói đây là “chú, cháu” như một số báo đã đưa tin. Năm 1893, chùa bị
lụt, tượng Vũ Khắc Trường nằm ở vị trí thấp hơn nên bị nước tràn vào và
bị hỏng. Các cụ trong làng đã làm lại một pho tượng khác bằng sơn ta có
cốt dựng bằng tre và gỗ rồi xếp xương vào bên trong.
Tại
Viện Thông tin khoa học xã hội VN ở Hà Nội, chúng tôi tìm thấy hai bức
ảnh chụp tượng thiền sư Vũ Khắc Minh và Vũ Khắc Trường còn bóng nước
sơn, không hề có vết nứt nào.
Nhưng chỉ sau vài chục năm, do tượng để trong am cạnh chùa rất ẩm
ướt nên đã làm cho cả hai pho tượng xuống cấp trầm trọng. Pho tượng Vũ
Khắc Minh bị nứt ở đầu gối và phần mặt. Pho tượng Vũ Khắc Trường, hỏng
trầm trọng ở phần chõn, hầu như không còn ngồi được ngay ngắn, nếu
không có những miếng gỗ kê ở phía dưới.
Tôi bắt tay viết dự án Tu bổ, bảo quản tượng hai vị thiền sư Vũ Khắc
Minh và Vũ Khắc Trường ở chùa Đậu (Hà Tây) ngay vào đầu năm 2000. Nhóm
công tác gồm: PGS-TS Nguyễn Lân Cường (Chủ nhiệm dự án), họa sĩ sơn mài
Đào Ngọc Hân, các nhà điêu khắc Phạm Xuân Sinh, Nguyễn Ngọc Lâm, kỹ sư
Nguyễn Mạnh Hà. Ngoài ra, còn có 6 cơ quan cùng kết hợp để thực hiện dự
án, một hội đồng cố vấn và Ban quản lý dự án được thành lập. Điều khó
khăn nhất với chúng tôi là các phương án nêu ra không thể mắc sai lầm
vì hai pho tượng này là độc bản, chỉ cần mắc một lỗi nhỏ là không thể
sửa chữa được. Chúng tôi là những người hiểu nhất điều này vì các vị
lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước lúc đó như ông Nguyễn Khoa Điềm -
Ủy viên Bộ Chính trị, Phó thủ tướng Phạm Gia Khiêm, Bộ trưởng Văn hóa -
Thông tin Phạm Quang Nghị... đã tới tận chùa để nghe chúng tôi trình
bày phương án tu bổ - bảo quản hai nhục thân.
Ngày 18 tháng 4 năm 2003 (tức 17 tháng 3 năm Quý Mùi) sau vài tháng
tranh luận quyết liệt xem tu bổ nhục thân ở đâu, lễ khởi công dự án tu
bổ - bảo quản nhục thân hai vị thiền sư chùa Đậu được tổ chức ngay tại
chùa. Và thế là bắt đầu những ngày lao động trong suốt 6 tháng trời...
Bằng kỹ thuật truyền thống: bó, hom, lót, thí, mài và thếp với các
nguyên liệu như: sơn ta, vải màn, giấy dó, mạt cưa và đất, chúng tôi đã
tiến hành sơn 14 lớp và thếp vàng đối với tượng gốc Vũ Khắc Minh, còn
nhục thân Vũ Khắc Trường thì thếp bạc. Sau mỗi lớp sơn lại tiến hành
mài, khiến bề mặt là các lớp sơn đan ken, xoắn quyện với nhau. Đến lớp
cuối khi phủ quang dầu xong, chúng tôi phát hiện bề mặt pho tượng không
nhẵn. Những hạt bụi lơ lửng trong không trung đã bám vào bề mặt tượng.
Chúng tôi quyết định làm lại và thực hiện khâu này trong... màn. Trời
nóng, mấy anh em phải xoay trần suốt cả buổi chiều. Thật tuyệt vời, 2
ngày sau kiểm tra trên mình thiền sư mịn bóng, không một gợn bụi...
 |
|
Họa sĩ sơn mài Đào Ngọc Hân đang thếp vàng tượng gốc thiền sư Vũ Khắc Minh
|
Với pho tượng của thiền sư Vũ Khắc Trường, vốn là pho tượng đã được
dựng lại năm 1893, nên có nhiều chi tiết sai lệch về mặt giải phẫu.
Trong dự án soạn thảo đầu tiên, tôi có ý định dỡ ra, thu thập xương cốt
rồi dựa theo xương sọ để phục nguyên lại đúng với vẻ mặt ban đầu của
thiền sư. Đây là phương pháp của Gherasimov (người Nga) mà tôi là người
VN đầu tiên và duy nhất được học tập tại nước ngoài. Nhưng nhà chùa và
cơ quan văn hóa thông tin địa phương không tán thành, vì cho rằng nhân
dân địa phương hơn trăm năm nay đã in đậm trong tâm khảm hình ảnh của
cụ Vũ Khắc Trường hiện tại rồi. Dù phục dựng pho tượng mới có giống với
hình hài thật của cụ, họ cũng sẽ không chấp nhận. Tôi đành phải theo ý
họ, mặc dầu vẫn ấm ức!
Pho tượng bị hỏng trầm trọng, bề mặt tượng lớp sơn bị mủn nát. Chỉ
cần một tác động nhẹ là cả pho tượng sẽ bị đổ sập xuống. Do đó không
thể đổ thạch cao làm khuôn trên chính pho tượng gốc để làm tượng đối
chứng. Nhóm chúng tôi quyết định giao cho nhà điêu khắc trẻ Nguyễn Ngọc
Lâm làm một pho tượng bằng đất sét có kích thước, hình dáng giống hệt
tượng gốc và tiến hành đổ khuôn để tu bổ phần chân và pho tượng đối
chứng.
Vào một buổi chiều mùa hè, tôi ngồi ngắm pho tượng gốc của Vũ Khắc
Trường và cứ suy nghĩ mãi không hiểu tại sao vị thiền sư này có cánh
tay dài thế, khi so sánh với tỷ lệ chung của pho tượng. Tôi bàn bạc với
họa sĩ sơn mài Đào Ngọc Hân và quyết định “bí mật” khoét bốn ô nhỏ ở
vùng gần đầu xương cánh tay và khuỷu tay. Điều này cấp trên không tán
đồng, nhưng chúng tôi cứ “liều” vì biết đâu có thể phát hiện ra một
chân lý nào đó... Ước mơ ấy của chúng tôi đã thành sự thật. Trong hố
khoét của cánh tay phải ở phía trên gần vai, tôi phát hiện ra ròng rọc
và chỏm của xương cánh tay (đã bị đặt lộn ngược), bên cạnh nó là xương
mác của xương ống chân được ghép vào xương cánh tay và cũng bị lộn đầu.
Đây chính là nguyên nhân làm cánh tay của thiền sư dài quá cỡ. Chúng
tôi đã tiến hành phủ sơn ta, giấy bản, vải màn, mạt cưa, đất và thếp
bạc mà chỗ dày nhất tới 22 lớp. Toàn bộ pho tượng thiền sư Vũ Khắc
Trường nặng 31 kg.
Ngày nay ai tới chùa Đậu cũng thấy có 2 cụ Minh, 2 cụ Trường, từng
cặp giống nhau như hệt. Thật ra chỉ có 2 pho tượng gốc là đặt trong nhà
tổ. Hai pho còn lại được làm bằng thạch cao để đặt trong am ở hai bên
cạnh chùa. (Còn tiếp)
PGS-TS Nguyễn Lân Cường http://www.thanhnien.com.vn
| |
|
|
|
|
|
Danh hiệu: Thành viên gắn bóNhóm: Thành viên chính thức
Gia nhập: 19-11-2008(UTC)
Bài viết: 312
Được cảm ơn: 1 lần trong 1 bài viết
|
Bí ẩn nhục thân các thiền sư - Kỳ 3: Chuyện lạ từ làng Phật Tích
|
|
|
Nhà
điêu khắc Bùi Đình Quang (trái) và nhà nhân chủng học Nguyễn Lân Cường
tái tạo hình dạng của nhục thân thiền sư Chuyết Chuyết dựa vào di cốt
còn lại - Ảnh tác giả cung cấp
|
Chùa Phật Tích - ngôi chùa thời Lý nghìn năm tuổi còn giữ được pho
tượng đá lớn nhất và những con thú bằng đá, nằm trên lưng chừng núi Lạn
Kha, xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Nhưng tại sao lại có
tên Lạn Kha, Tiên Du và Phật Tích?
Chuyện xưa
Trèo lên đỉnh núi phía sau chùa, chúng ta sẽ bắt gặp mấy khối đá
vuông, mặt phẳng. Các cụ già trong làng bảo đấy là bàn cờ tiên. Tương
truyền, trong làng lúc đó có một chàng tiều phu tên gọi là Vương Chất.
Một hôm, nhân lên núi đốn củi, Vương Chất thấy hai cụ già râu tóc bạc
phơ đang ngồi đánh cờ trên tảng đá bằng phẳng. Hai cụ vừa đánh cờ vừa
ăn đào và vứt hột sang bên. Vương Chất vừa xem cờ, vừa nhặt hạt đào để
ngậm tiếp. Ván cờ vừa xong, nhìn xuống chân, thấy chiếc cán rìu đã mục
và cũng là lúc hai cụ biến vào sau hàng thông hiu quạnh... Soi mình
trong bóng nước thấy râu tóc bạc trắng, chàng mới chợt hiểu rằng mình
đã lạm sống một thời gian dài ở cõi tiên - một năm bằng sáu, bảy mươi
năm ở cõi trần. Thế là, vì có tiên xuống chơi mà người ta gọi là Tiên Du và cũng vì “cán rìu mục nát” mà núi ở đây cũng còn có tên là Lạn Kha...
Truyện kể lại, chùa xưa rộng rãi khang trang có tới 300 tòa nhà. Chỉ
riêng công việc dọn dẹp đã cần tới 70 người. Đặc biệt ngọn tháp của
chùa cao vời vợi, nhòa lẫn trong mây, đến nỗi ở tận kinh thành Thăng
Long vẫn còn nhìn rõ. Nhà vua ngạc nhiên hỏi cận thần cớ sao ở nơi thôn
dã mà lại có cây tháp cao hơn cả cung điện trong hoàng thành? Sau lời
“quở” đó, cây tháp thần kỳ bị đổ dọc theo sườn núi, gạch đổ xuống tới
tận đầu làng dài gần cây số, nơi ấy nay còn tên là “Ngõ Gạch”. Dưới
lòng đáy tháp lộ ra một pho tượng Phật sừng sững. Pho tượng ấy nay vẫn
còn, gọi là tượng Phật A Di Đà. Để ghi lại tích Phật ấy, làng đổi tên
là Phật Tích và dời lên sườn núi.
Bí ẩn tháp Báo Nghiêm
Vào một đêm cuối tháng 8.1989, trời mưa tầm tã, những tia sét cuối
hè xé ngang bầu trời tối đen như mực, liếm sang cả phía sau sườn núi
Lạn Kha. Chính trong cái đêm mưa bão ấy, kẻ gian đã lẻn lên sau chùa
phá ô cửa nhỏ bằng đá của tháp Báo Nghiêm, hòng tìm kiếm vàng bạc, hay
tượng đồng đen trong tháp. Tháp Báo Nghiêm, dựng năm Chính Hòa thứ 13
(1692), cao bốn tầng. Mặt tháp có chạm tượng Phật, ngồi trên tòa sen.
Bọn trộm có ngờ đâu, trong lòng tháp chỉ vỏn vẹn có một vại sành, trong
đó đựng xương và những mảnh vỡ của một pho tượng cổ. Ngày hôm sau, đoàn
tham quan gồm bảy nhà sư do Thượng tọa Thích Thanh Quang - trụ trì chùa
Quỳnh Lâm (tỉnh Quảng Ninh) dẫn đầu lên thăm khu tháp bỗng nhìn thấy
các mảnh xương, mảnh bồi nằm tung tóe dưới chân tháp. Thượng tọa vội
báo cho Ban di tích “Tìm thấy di hài của Phật Tổ rồi!...”.
Ông Trần Xuân Trường và Ban di tích của chùa vội gom lại xương và các
mảnh bồi vào trong một hòm kính đặt ở chùa. Chẳng mấy chốc, cái tin tìm
thấy thi hài của “Phật Tổ” lan đi rất nhanh. Đúng vào thời gian này,
tôi đang nghiên cứu tại Viện Khảo cổ học Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa
Liên bang Nga (Liên Xô cũ) ở Moscow. Về nước vào đầu tháng 3.1991, thì
giữa tháng 4, tôi được Ban di tích của chùa Phật Tích mời lên nghiên
cứu nhục thân của thiền sư.
Ngày 26.4.1991, trở lại chùa Phật Tích lần thứ hai, suốt cả một ngày
trời tôi loay hoay chắp gắn và khớp được ống chân phải với phần dưới
của đùi, tạo thành một góc nhọn, chúng tôi khẳng định tư thế hai chân
ngồi xếp bằng tròn của pho tượng. Chúng tôi đã phát hiện ra 209 mảnh
bồi và 133 mảnh xương. Nghiên cứu góc xương mu, khuyết ngồi lớn, mỏm
chũm... chiều dài xương đùi, chúng tôi cho rằng đây là di hài của một
người đàn ông chừng 65-70 tuổi, cao 1,59m. Đặc biệt chúng tôi tìm được bảy đoạn dây đồng nằm lọt giữa mảnh bồi. Như
vậy, chắc chắn người ta đã dựng khung xương trước nhờ những đoạn dây
đồng và bồi ra bên ngoài để tạo tượng. Chất bồi cũng là sơn ta, vải
màn, mạt cưa, đất... giống chất bồi của thiền sư Vũ Khắc Minh, nhưng
cách tạo tượng thì khác hẳn vì không bồi trực tiếp lên thi hài.
Nhìn chiếc vại đựng thi hài, chúng tôi thấy nét vẽ rồng bằng phẩm
màu rất sơ sài, nên tôi và nhà khảo cổ học Trịnh Cao Tưởng đều cho rằng
đây là chiếc vại có niên đại rất muộn - chỉ cách ngày nay vài chục năm,
không thể so sánh với niên đại của tháp. Thế thì có đúng đây là di hài
của thiền sư Chuyết Chuyết hay không? Tại sao bức tượng có xương cốt
của ngài lại bị đập vỡ và để trong vại đặt trong tháp Báo Nghiêm của
chùa Phật Tích? Tất cả những câu hỏi trên mãi sau này chúng tôi mới có
lời giải đáp...
(Lược trích từ cuốn Bí mật phía sau nhục thân của các vị thiền sư của PGS-TS Nguyễn Lân Cường)
PGS-TS Nguyễn Lân Cường
| |
|
|
|
|
|
Di chuyển
Bạn không thể tạo chủ đề mới trong diễn đàn này.
Bạn không thể trả lời chủ đề trong diễn đàn này.
Bạn không thể xóa bài của bạn trong diễn đàn này.
Bạn không thể sửa bài của bạn trong diễn đàn này.
Bạn không thể tạo bình chọn trong diễn đàn này.
Bạn không thể bỏ phiếu bình chọn trong diễn đàn này.
|
