Thất thế, không thất nhân tâm
Hồng Thanh Quang
Đang yêu nhau mà xử sự đẹp thì là chuyện tất nhiên rồi (có mà hóa dại mới làm ngược lại!). Nhưng khi chia tay mà vẫn đàng hoàng tình cảm, chứ không "đá thúng đụng nia" thì là việc mà những người trần mắt thịt như chúng ta không phải ai cũng có thể làm được.
Tuy nhiên, nói thế không có nghĩa là không cố gắng thử giữ đúng nhân cách và phong độ của mình ngay cả trong những thử thách bi thiết nhất. Và nếu ta thực sự tử tế thì chắc ta sẽ không phải chịu những hệ lụy buồn đau. Ai đó đã nói rồi, những gì xuất phát từ trái tim chắc chắn sẽ tới được trái tim...
Tôi đã nghĩ thế khi dịch bài thơ Lời từ tạ của nhà thơ Bulgaria Damian Damianov. Những lời thơ tưởng chỉ nói về tình yêu nhưng lại toát lên những chiêm nghiệm sâu sắc về các lẽ đời khác. Dù thất thế cũng không làm gì để thất nhân tâm.
Bài thơ như sau:
Vậy nghĩa là em đi như đã quyết?!...
Chúc bình an! Anh chẳng giữ em đâu.
Chắc quãng đời mai sau tẻ ngắt
Không thể làm anh chết bởi buồn đau.
Nhưng nếu rồi với nụ cười đồng cảm,
Ai mai này tới sưởi ấm lòng anh,
Dẫu người ấy giùm uống sầu dĩ vãng,
Chắc nỗi sầu cũng chẳng chịu qua mau.
Dưới hàng mi, hai hòn than bóng bỏng
Chẳng nguội đâu... Nhưng anh sẽ đổi thay:
Đôi mắt anh sẽ dửng dưng, hờ hững,
Hay u hoài lây lất chua cay.
Và trái tim hóa nghèo nàn, bất lực,
Chết âm thầm không một lời ca,
Sẽ giống đống tro tàn, lửa tắt,
Xót xa, tan rã, vụn rời ra,
Sẽ điếc đặc như cổng cao đóng chặt.
Sẽ rỗng không như một túp lều hoang,
Chỉ có gió đêm khóc điều đã mất
Và bụi khi em bước khẽ khàng dâng...
Vậy là em sẽ đi như đã quyết?!
Hãy ngồi thêm khoảnh khắc nữa
cùng nhau,
Để anh ngắm gương mặt em thân thiết,
Để trên ngực em, anh lại ngả đầu,
Để nhớ lại những gì thiêng liêng nhất
Ẩn trong em - dầu chúng với chiều trôi,
Nhưng giữa những bài thơ anh viết
Mãi xông hương, ngời ngợi muôn đời...
Bài thơ mở đầu bằng một câu hỏi: "Vậy là em sẽ đi như đã quyết?!". Câu hỏi không cần đợi trả lời này thực ra là một tiếng thở dài cam chịu. Còn gì nữa? Khi người đàn bà đã muốn bỏ ta đi thì mọi sự van vỉ, nài nỉ chỉ trớ trêu và vô ích mà thôi. Damian Damianov cũng biết vậy. Nên mở đầu Lời từ tạ, anh đã làm như hùng hổ: "Chúc bình an! Anh chẳng giữ em đâu". Cứ tưởng đó là nhát chém sau cuối, chấm dứt những tơ vương còn lây lất để quên đi, để tìm cơ hội mở ra trang đời mới. Nói một cách thô mộc, để cho "tiền bạc phân minh, ái tình dứt khoát".
Thế nhưng, sự đời không đơn giản thế. Người đàn ông trong Lời từ tạ như bị phân thân: một mặt, anh biết có "cố đấm ăn xôi" thì chỉ làm mình thêm thế yếu, dễ bề trở thành thảm hại trong con mắt nàng. Mặt khác, dù nàng đã quyết rời bỏ anh, nhưng anh vẫn còn yêu nàng, yêu lắm lắm cơ. Ở ngay câu thứ ba của bài thơ, cứ tưởng vừa nói thế nên anh còn giữ nguyên được độ cứng nam nhi thì anh lại vô tình (hay vô thức - như mốt nói hiện nay của một số nhà "giả học") để lộ gót chân Asin của mình qua từ "tẻ ngắt". Anh đã buột miệng thú nhận rằng, mất nàng rồi, "quãng đời mai sau" của anh sẽ "tẻ ngắt", dẫu anh vẫn còn tỏ vẻ được một chút bằng sự phỏng đoán (hết sức yếu ớt), rằng nó, cái "quãng đời mai sau tẻ ngắt" ấy, sẽ "không thể làm anh chết bởi buồn đau".
Và rồi bài thơ càng tiếp diễn thì cái niềm yêu đau đáu, xót xa của thi sĩ dành cho người-đàn-bà-tự-ruồng-bỏ càng trở nên lớn lao và mãnh liệt hơn. Càng viết, anh càng tự nhiên tỏ ra không giữ thế anh râu. Mất em là anh mất mọi sự trên đời. Mất em, anh sống cũng như không, vì còn đâu cảm hứng, còn đâu ham muốn sáng tạo, còn đâu nhiệt huyết! Cái đổi thay của gã đàn ông thất tình thực sự mới thê thảm làm sao:
"Đôi mắt anh sẽ dửng dưng, hờ hững,
Hay u hoài, lây lất chua cay.
Và trái tim hóa nghèo nàn bất lực,
Chết âm thầm không một lời ca,
Sẽ giống đống tro tàn, lửa tắt,
Xót xa, tan rã, vụn rời ra.
Sẽ điếc đặc như cổng cao đóng chặt,
Sẽ rỗng không như một túp lều hoang..."
Nghe khổ sở thế, ai mà đành lòng được. Tôi chắc rằng người đàn bà mà nhà thơ si mê đến thế cũng khó cầm lòng, dù nàng có tính cách cứng cỏi đến đâu, dù nàng có giận "gã" nhà thơ đến mấy. Và có thể (tôi phỏng đoán thôi), qua ánh mắt, qua hơi thở gần như hắt ra, nàng đã để lộ giây yếu lòng của mình. Vì vậy chăng nên nhà thơ mới tiếp tục kể khổ, kể khổ để giành thế chủ động hơn:
"Chỉ có gió đêm khóc điều đã mất
Và bụi khi em bước khẽ khàng dâng..."
Rõ khéo, kể khổ nhưng lại tỏ bầy được tấm tình chung: không có em, mọi thứ trong anh sẽ bụi phủ, chứ chẳng có người nào đến "giùm uống sầu dĩ vãng" như ở đầu bài thơ anh "dọa" đâu. Đồng thời cũng ngỏ một hy vọng mong manh: sẽ có ngày em đến để "bụi khi em bước khẽ khàng dâng"...
Đến đây chắc nàng gần rớt nước mắt (!). Và người thơ hiểu rõ điều này nên anh mới rấn tới ở tám câu sau cùng. Vẫn tỏ ra muốn "từ tạ", thậm chí còn nhắc lại câu "Vậy là em sẽ đi như đã quyết?!" nhưng lời lẽ tiếp theo, trời ơi, sao lại âu yếm và nồng nhiệt đến vậy:
"Hãy ngồi thêm khoảnh khắc nữa
cùng nhau
Để anh ngắm gương mặt em thân thiết,
Để trên ngực em, anh được ngả đầu..."
Chắc người phụ nữ phải trợn mắt lên khi nghe anh chàng thi sĩ đang định "từ tạ" lại nói với mình như thế. Nhưng nàng chắc sẽ không "động thủ" gì khi nghe nhà thơ tiếp theo đó liền giải thích lý do của những hành động "mạo phạm" đó là ở sự bất tử của tấm tình dành cho nàng:
"Để nhớ lại những gì thiêng liêng nhất
Ẩn trong em - dầu chúng với chiều trôi,
Nhưng giữa những bài thơ anh viết
Mãi xông hương, ngời ngợi muôn đời..."
Có đành lòng được chăng bỏ người đã dành cho mình một bài thơ như thế? Chắc là không. Dù người ấy từng lầm lỗi gì, dù người ấy có làm mình giận dữ đến đâu thì tôi khuyên bạn cũng đừng nên bỏ. Bởi người ấy yêu bạn thực đấy, thực hơn cả những gì diễn ra trong đời thực. Nói theo kiểu của nhà thơ Nga Sipachiôv, người ấy có thể dối bạn lúc nào đó, trong những tình huống nào đó, nhưng thơ người ấy không bao giờ nói dối bạn về một TÌNH YÊU đáng viết chữ hoa.
