NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ HIV/AIDS

Câu 1. HIV/AIDS là gì?

Trả lời:

HIV là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh (Human Immunodeficiency Virus) là
virus gây ra suy giảm miễn dịch ở người, làm suy giảm khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh cho cơ thể người.

AIDS là chữ viết tắt của cụm từ Tiếng Anh (Accquired Immunodeficiency Syndrome)
là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải do HIV gây ra, thường được biểu hiện thông qua các nhiễm trùng cơ hội, ung thư và có thể dẫn đến tử vong.

Câu 2 Xin cho biết thế nào là HIV dương tính?

Trả lời:

Người có HIV dương tính có
nghĩa là kháng thể chống lại vi rút HIV được tìm thấy trong máu/dịch sinh học của người đó. Xét nghiệm máu tìm HIV có thể xác định được điều này.

Câu 3. Xét nghiệm HIV là gì? Trong thời gian bao lâu thì biết được kết quả xét nghiệm?

Trả lời:

Xét
nghiệm HIV là việc lấy một mẫu máu/mẫu dịch sinh học và thực hiện các kỹ thuật
chuyên môn nhằm xác định có kháng thể kháng vi rút HIV trong mẫu máu, mẫu dịch
sinh học của cơ thể đó hay không. Nếu xét nghiệm dương tính với kháng thể HIV thì có nghĩa là có HIV tồn tại.

Tuỳ
theo quy định từng cơ sở y tế, nhưng thông thường từ 3-10 ngày kể từ ngày lấy
máu xét nghiệm, trong trường hợp kết quả xét nghiệm HIV âm tính (không phát
hiện thấy có kháng thể) thì có thể được nhận kết quả sớm hơn. Để chắc chắn và
yên tâm hơn nếu kết quả âm tính, bạn vẫn nên đi xét nghiệm lại sau 3 - 6 tháng.
Để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác, trong thời gian này, bạn nên tiếp tục
thực hiện các hành vi dự phòng HIV thông thường như kiêng quan hệ tình dục,
chung thuỷ với một bạn tình và luôn sử dụng và sử dụng bao cao su đúng cách và không dùng chung bơm kim tiêm…

Câu 4. Xin cho biết thế nào là giai đoạn cửa sổ?

Trả lời :

Giai đoạn "cửa sổ" là khoảng thời gian từ lúc cơ thể nhiễm HIV cho đến khi cơ thể sinh ra kháng thể chống lại HIV (gọi tắt là kháng thể HIV). Giai đoạn này xuất hiện vào khoảng 3 đến 6 tháng sau khi
nhiễm HIV. Trong giai đoạn cửa sổ, hệ thống miễn dịch chưa sản sinh ra được
kháng thể HIV hoặc chưa đủ số lượng kháng thể cần thiết nên các xét nghiệm để tìm kháng thể HIV sẽ không phát hiện được và kết quả trả lời là "âm tính".

Đây là giai đoạn "nguy hiểm" bởi không phát
hiện được người nhiễm HIV qua các xét nghiệm tìm kháng thể HIV. Mặc dù thật sự
họ đã bị nhiễm HIV và họ hoàn toàn có thể "vô tình" truyền bệnh cho người khác mà không hề biết.

Giai đoạn này thường kéo dài từ 3 đến 6 tháng tuỳ từng
người. Vì vậy nên đi xét nghiệm máu lại sau 6 tháng để phát hiện tình trạng nhiễm HIV.

Câu 5. HIV có thể  lây truyền qua những con đường nào?

Trả lời:

Virút HIV có mặt trong các dịch cơ thể và có thể truyền
từ người này sang người khác qua chất tiết, dịch âm đạo, máu bị nhiễm virút và
sữa mẹ. HIV chủ yếu lây truyền qua 3 đường: Quan hệ tình dục không được bảo vệ
với một người có HIV dương tính, dùng chung dụng cụ tiêm chính (bơm kim tiêm) và lây truyền từ mẹ có HIV dương tính sang con.
1. Lây truyền qua đường tình dục

HIV có thể truyền qua đường âm đạo hoặc hậu môn hoặc đường miệng khi quan hệ tình dục với người nhiễm HIV nhưng không dùng bao cao su
hoặc sử dụng bao cao su không đúng cách. Các bệnh lây truyền qua đường tình dục
như lậu, giang mai có thể làm tăng khả năng lây nhiễm HIV và làm suy yếu hệ
thống miễn dịch nhanh hơn (thúc đẩy nhanh quá trình từ nhiễm HIV sang giai đoạn AIDS).

Làm thế nào để dự phòng lây truyền HIV qua đường tình dục?

Nguyên tắc chung là thực hiện hành vi tình dục an toàn và
sử dụng đúng cách bao cao su khi có quan hệ tình dục qua đường âm đạo, hậu môn và đường miệng.

Nguy cơ lây truyền HIV có thể giảm nếu bạn:

-               Không quan hệ tình dục khi chưa lập gia đình, hoặc
trì hoãn lần quan hệ tình dục đầu tiên; Thực hiện nguyên tắc chung thủy một vợ một chồng;

-               Luôn sử dụng bao cao su và không quan hệ tình dục với nhiều người hoặc giảm số bạn tình.

2. Lây truyền qua đường máu

- HIV có thể dễ dàng lây truyền qua việc dùng chung các
dụng cụ bơm kim tiêm với người nhiễm HIV. Dùng chung các vật dụng sắc nhọn khác (như dao cạo râu, bàn chải đánh răng ...) cũng có thể lan truyền HIV.

- Truyền máu và các chế phẩm máu có HIV (chưa qua xét
nghiệm sàng lọc HIV hoặc có sàng lọc nhưng còn trong giai đoạn "cửa sổ").

- Sử dụng các dụng cụ tiêm, chích qua da đã có tiếp xúc
với máu/dịch nhiễm HIV mà chưa được vô khuẩn triệt để như: Bơm kim tiêm, kim
châm cứu, kìm nhổ răng, kim xăm, dụng cụ bấm lỗ tai, dao cạo râu hoặc những vật sắc nhọn khác khi tiếp xúc không may gây chảy máu hay trầy xước da.

- Bị dính máu của người nhiễm HIV vào da, niêm mạc, nhất
là những nơi có vết thương hở hoặc xây sát là nơi HIV có thể xâm nhập trực tiếp vào máu…

Trong các nguyên nhân nêu trên thì nguyên nhân bị lây nhiễm
do dùng chung bơm kim tiêm chích ma túy với người bị nhiễm HIV chiếm tỷ lệ cao nhất trong việc làm tăng tỷ lệ nhiễm HIV tại Việt Nam.

Biện pháp phòng, chống lây truyền HIV qua đường máu:

-
Không dùng chung bơm kim tiêm và các dụng cụ xuyên chích qua da đã tiếp xúc với máu và dịch sinh học;

- Tránh tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch sinh học của người khác;

- 100% các túi máu, chế phẩm máu phải được xét nghiệm sàng lọc HIV;

- Thực hiện nghiêm công tác vô trùng, tiệt khuẩn các dụng cụ y tế theo quy định.

3. HIV lây từ mẹ sang con như thế nào và cách dự phòng?

-
Mẹ nhiễm HIV có khả năng truyền cho con trong thời gian mang thai, trong khi
sinh hoặc cho con bú. Truyền từ mẹ sang con là đường truyền phổ biến nhất gây
ra nhiễm HIV ở trẻ em. Mẹ truyền HIV cho con trong giai đoạn mang thai (trong
tử cung), trong cuộc đẻ (khi bào thai tiếp xúc với máu và nước ối của mẹ trong khi đẻ tự nhiên) và qua sữa mẹ.

-
Không phải bà mẹ nào nhiễm HIV cũng sẽ truyền vi rút cho con. Nếu không được điều
trị thích hợp khoảng 25-30% (một trong 3 hoặc 4) bà mẹ mang thai có nhiễm HIV
sẽ truyền vi rút cho con của họ. Rất may là hiện nay đã có thuốc kháng vi rút
hoạt động rất tốt nhằm ngăn chặn sự lan truyền vi rút. Nếu bà mẹ sử dụng các
thuốc này trong giai đoạn mang thai, sau khi sinh và con của họ khi sinh ra
cũng được dùng thuốc ngay thì tỷ lệ truyền từ mẹ sang con sẽ có thể giảm từ 25%
xuống còn khoảng 2% (ít hơn 2 trong 100 người). Thường xuyên xét nghiệm HIV cho
phụ nữ có thai và cho họ thuốc kháng vi rút nếu bị nhiễm có thể làm giảm một cách đáng kể số trẻ em sinh ra bị nhiễm HIV.

Câu 6. Xin cho biết khả năng tồn tại của HIV bên
ngoài cơ thể người như thế nào? Làm thế nào để xử lý an toàn đối với những vật dụng có vi rút HIV? 

Trả lời:

1. Khả năng tồn tại của vi rút HIV ngoài môi trường tự nhiên:

-
HIV là một vi rút yếu. Nó không thể tồn tại lâu bên ngoài cơ thể. Trong một số điều
kiện phòng thí nghiệm nghiêm ngặt và có kiểm soát, vi rút HIV có thể tồn tại
trong vài ngày thậm trí là vài tuần. Tuy nhiên HIV không thể nhân lên bên ngoài
cơ thể sống, ngoại trừ trong một số điều kiện hết sức hạn chế do đó nó không có khả năng lây nhiễm khi ở ngoài cơ thể;

-
Nếu một vật dụng hoặc một bề mặt bị nhiễm hoặc dính với các dịch thể sinh học
như máu, thì có thể dễ dàng xử lý an toàn bằng các qui trình lý hoá như đun sôi, hấp, sấy hoặc sử dụng các hoá chất diệt khuẩn.

2. Xử lý đối với những vật dụng có chứa HIV (ví dụ như trong môi trường bệnh viện hay chăm sóc tại hộ gia đình):

Để
đảm bảo an toàn, bất kỳ dụng cụ hay bề mặt nào bị nhiễm HIV cũng phải được xử lý bằng các chất diệt khuẩn có hiệu quả.

Bạn có thể áp dụng một trong các phương pháp tiệt khuẩn dưới đây:

- Luộc sôi trong thời gian 20 phút kể từ khi nước sôi;

- Hấp ướt ở nhiệt độ 121oC, 2 atm. trong 20 phút;

- Hấp khô ở nhiệt độ 170oC trong 2 giờ;

-
Ngâm 30 phút trong các dung dịch hoá chất diệt khuẩn sẵn có như dung dịch có chứa Clo (Chloramin B 0,5%) cồn Ethanol 70% hoặc Betadine (Providon Iodin 2,5%).

Câu 7. Ăn ở, sinh hoạt thông thường hàng ngày với người nhiễm HIV có bị lây nhiễm HIV không?

Trả lời:

HIV
không lây nhiễm qua sinh hoạt thông thường hàng ngày, trong giao tiếp, tiếp xúc với người nhiễm HIV ví dụ như:

   - Ôm hôn nhẹ nhàng, bắt tay, nói chuyện, ho, hắt hơi…;

   - Tiếp xúc gần gũi xã giao với người nhiễm HIV (không quan hệ tình dục);

   - Ăn chung, dùng chung bát đũa, cốc chén;

   - Dùng chung nhà tắm, nhà vệ sinh, mặc chung quần áo, ngồi chung ghế;

   - Côn trùng như ruồi, muỗi, chấy, rận… không phải là trung gian lây truyền HIV.

Câu 8. Có thể bị lây nhiễm HIV nếu bị phơi nhiễm với HIV không theo các đường lây truyền đã đề cập ở trên không?

Trả lời:

Mặc dù không phải là phổ biến, nhiễm HIV thông qua
việc vết thương hở tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc dịch sinh học của cơ thể
người nhiễm HIV vẫn có thể xảy ra (HIV không thể truyền qua làn da khỏe mạnh
bình thường). Tuy nhiên các biện pháp thận trọng đơn giản vẫn được áp dụng trên toàn cầu để có thể bảo vệ chống lại khả năng lan truyền này.

Lây nhiễm HIV trong cơ sở y tế có thể xảy ra khi làm
các xét nghiệm có liên quan đến máu và dịch thể sinh học của bệnh nhân nhiễm
HIV: khi làm các thủ thuật, phẫu thuật và khi chăm sóc. Do vậy cần phải thực hiện các biện pháp dự phòng để tránh lây nhiễm chéo HIV trong môi trường chăm sóc ở cơ sở y tế, cụ thể là:

+ Phải coi mọi bệnh phẩm có máu và dịch cơ thể đều có thể có nguy cơ lây nhiễm HIV;

+ Luôn phải đeo găng tay khi tiếp xúc trực tiếp với
máu và dịch cơ thể bệnh nhân. Mang các phương tiện phòng vệ như kính, khẩu trang, mặc áo choàng khi có nguy cơ bị máu và dịch cơ thể bệnh nhân bắn phải;

+ Nếu vết thương hở ở tay, chân hoặc có tổn thương da
rỉ nước, phải băng kỹ và tốt nhất không tiếp xúc với máu, dịch cơ thể của bệnh nhân cho đến khi tổn thương lành;

+ Khi trên mặt bàn, mặt sàn có máu hoặc dịch cơ thể
bệnh nhân, phải đổ ngập tràn chỗ có máu và dịch bằng các dung dịch sát khuẩn
như nước Javel, dung dịch có Clo..., để 20 phút sau đó dùng giẻ thấm khô rồi rửa sạch;

+ Đối với các đồ vải thấm máu và dịch, phải dùng kẹp
để gắp cho vào túi riêng, nếu không có kẹp thì gấp phần có máu và dịch vào
trong để tránh cầm phải chỗ có máu, sau đó vận chuyển đến nơi huỷ hoặc nhà
giặt. Phải ngâm các đồ vải này trong các hoá chất sát trùng 20 phút trước khi giặt;

+ Đối với các chất thải (đờm, nước tiểu, phân... có
máu hoặc các dịch cơ thể) cũng xử lý tương tự. Đổ ngập tràn vùng chất thải bằng các hoá chất sát trùng để 20 phút trước khi đổ vào nơi thải chung;

+ Luôn rửa tay bằng xà phòng trước và sau khi đeo găng, trước và sau khi thăm khám bệnh nhân, sau khi giúp bệnh nhân đi vệ sinh.

Câu 9. Sau khi sinh con tôi mới phát hiện mình bị
nhiễm HIV. Tôi rất sợ mình đã truyền HIV sang đứa con mới sinh. Để yên tâm, tôi
muốn đưa cháu đi xét nghiệm HIV ngay có được không vì cháu mới được 01 tháng tuổi?

Trả lời:

Xét
nghiệm HIV ở trẻ em dưới 18 tháng tuổi sẽ không cho kết quả chính xác. Vì vậy,
để có kết quả xét nghiệm chính xác, bạn nên đưa con bạn đi xét nghiệm HIV khi con của bạn đủ 18 tháng tuổi.

Ở
một vài cơ sở y tế ở Việt Nam hiện đã có một loại xét nghiệm đặc biệt gọi là
xét nghiệm PCR có thể xác định nhiễm HIV khi trẻ chưa đến 18 tháng tuổi, bạn
hãy liên lạc với Trung tâm phòng chống HIV/AIDS tại địa phương mình để tìm hiểu xem hiện xét nghiệm đó đã có ở nơi bạn sống hay chưa.

Câu 10. Xin cho biết, hiện tại đã có vắcxin và
thuốc chữa HIV chưa? Tôi nghe nói người nhiễm HIV có thể được điều trị bằng
thuốc kháng HIV (ARV). Vậy thuốc kháng HIV (ARV) là thuốc gì và hiệu quả của việc điều trị ARV?

Trả lời:

1. Hiện tại vẫn chưa có vắcxin
và thuốc chữa HIV. Tuy nhiên, đúng như bạn hỏi, hiện người nhiễm HIV đã và đang
được điều trị bằng thuốc kháng HIV (ARV). Thuốc kháng HIV (ARV) là thuốc đặc hiệu dùng cho người nhiễm HIV hoặc
bị phơi nhiễm với HIV để hạn chế sự phát triển của vi rút gây suy giảm miễn
dịch ở người hoặc dự phòng lây nhiễm HIV và không phải là thuốc điều trị các bệnh nhiễm trùng cơ hội ở người nhiễm HIV.

 2. Thuốc ARV được sử dụng để điều trị cho
người nhiễm HIV theo chỉ định của thầy thuốc. Nếu tuân thủ nguyên tắc và quy
trình điều trị kết hợp với chăm sóc nuôi dưỡng tốt thì thuốc ARV sẽ đạt được những kết quả như sau:

- Tăng cường chất lượng cuộc sống và tăng tuổi thọ;

- Giảm nồng độ HIV nhanh,
dẫn đến bệnh tiến triển chậm, nguy cơ kháng thuốc giảm, nguy cơ nhiễm trùng cơ hội thấp, giảm mức độ lây lan cho cộng đồng;

- Tái tạo và phục hồi chức năng của hệ thống miễn dịch.

Câu 11. Nếu tôi muốn đi xét nghiệm HIV thì liệu tôi có nhận được tư vấn về xét nghiệm và về kết quả xét nghiệm hay không ?

Trả lời:

Có, theo Điều 26 Luật Phòng,
chống HIV/AIDS năm 2006, khi bạn yêu cầu được xét nghiệm HIV thì bạn sẽ được tư vấn trước và sau xét nghiệm. Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định như sau:

“1. Các trường hợp xét nghiệm HIV đều phải được tư vấn trước và sau khi xét nghiệm HIV.

2. Cơ sở y tế có trách nhiệm tổ chức việc tư vấn trước và sau khi xét nghiệm HIV.

3. Chỉ những người đã được
tập huấn về tư vấn vấn phòng, chống HIV/AIDS mới được thực hiện tư vấn trước và sau khi xét nghiệm HIV”.

Câu 12. Xin cho biết có phải cơ sở y tế nào cũng được xét nghiệm HIV và công bố kết quả HIV dương tính không?

Trả lời:

Không, xin khẳng định với bạn là “chỉ cơ sở xét nghiệm HIV đã được
Bộ Y tế công nhận đủ điều kiện khẳng định các trường hợp HIV dương tính mới
được quyền khẳng định các trường hợp HIV dương tính và chịu trách nhiệm trước pháp luật về kết quả đó” (Khoản 1 Điều 29 của luật Phòng, chống HIV/AIDS).

Câu 13. Xin cho biết việc xét nghiệm HIV trên cơ
sở tự nguyện hay bắt buộc? Khi tôi vào bệnh viện để khám và điều trị, bệnh viện
đã yêu cầu tôi làm một số xét nghiệm trong đó có xét nghiệm HIV. Xin hỏi, việc
yêu cầu xét nghiệm HIV đối với bệnh nhân khi khám và điều trị như vậy có đúng không?

Trả lời:

Không, ngoại trừ các trường hợp đặc biệt đã được bộ Y tế qui định,
bệnh viện không có quyền đòi hỏi bệnh nhân phải xét nghiệm HIV nếu bạn không đồng ý làm điều đó.

1. Theo quy định tại Điều 27 của luật Phòng, chống HIV/AIDS việc xét nghiệm HIV phải dựa trên cơ sở tự nguyện:

“ - Người tự nguyện xét nghiệm HIV phải từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự.

- Việc xét nghiệm HIV đối
với người dưới 16 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự chỉ được thực hiện khi có sự đồng ý bằng văn bản của cha, mẹ hoặc người giám hộ của người đó.

2. Khoản 2 Điều 28 Luật Phòng chống HIV/AIDS qui định rằng:“Bộ trưởng Bộ Y tế quy định việc xét
nghiệm HIV bắt buộc trong một số trường hợp cần thiết để chẩn đoán và điều trị cho người bệnh”.

Câu 14. Người có kết quả xét nghiệm HIV dương
tính có quyền giữ bí mật về tình trạng nhiễm HIV của mình không? Nếu phải thông báo thì phải thông báo cho ai? Tại sao?

Trả lời:

Kết quả xét nghiệm HIV chỉ có thể được tiết lộ cho những
người được chỉ ra dưới đây. Những người được thông báo có nghĩa vụ giữ bí mật
kết quả xét nghiệm dương tính của người nhiễm HIV. Tuy nhiên, để phòng, chống
lây nhiễm HIV sang cho người khác điểm b, Khoản 2 Điều 4 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã quy định Người nhiễm HIV có nghĩa vụ phải “thông báo kết quả xét nghiệm HIV dương tính của mình cho vợ, chồng hoặc cho người chuẩn bị kết hôn với mình biết”.

Điều 30 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã quy định việc thông báo kết quả xét nghiệm HIV dương tính như sau:

“ 1. Kết quả xét nghiệm HIV dương tính chỉ được thông báo cho các đối tượng sau đây:

a) Người được xét nghiệm;

b) Vợ hoặc chồng của người
được xét nghiệm, cha, mẹ hoặc người giám hộ của người được xét nghiệm là người chưa thành niên hoặc mất năng lực hành vi dân sự;

c) Nhân viên được giao
nhiệm vụ trực tiếp tư vấn, thông báo kết quả xét nghiệm HIV dương tính cho người được xét nghiệm;

d) Người có trách nhiệm
chăm sóc, điều trị cho người nhiễm HIV tại các cơ sở y tế, bao gồm trưởng khoa,
trưởng phòng, điều dưỡng viên trưởng nơi người nhiễm HIV điều trị, nhân viên y
tế được giao trách nhiệm trực tiếp điều trị, chăm sóc cho người nhiễm HIV tại cơ sở y tế;

e) Người đứng đầu, cán bộ
phụ trách y tế, nhân viên y tế được giao nhiệm vụ trực tiếp chăm sóc sức khoẻ
cho người nhiễm HIV tại cơ sở chữa bệnh, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng, cơ sở bảo trợ xã hội, trại giam, trại tạm giam;

f) Người đứng đầu, cán bộ,
công chức được giao trách nhiệm của các cơ quan quy định tại khoản 1 Điều 28 của Luật này.

2. Những người quy định tại
khoản 1 Điều này có trách nhiệm giữ bí mật kết quả xét nghiệm HIV dương tính, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này.

Câu 15. 
Xin hỏi, có quy định nào về qui trình truyền máu để đảm bảo máu an toàn và không nhiễm HIV khi truyền máu cho bệnh nhân không?

Trả lời:

Bạn yên tâm là pháp luật có quy định rất chặt chẽ và
nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn cho người được truyền các túi máu và chế phẩm máu không bị nhiễm HIV. Điều 31 của Luật Phòng, chống HIV/AIIDS đã quy định:

-              “Các túi máu, chế phẩm máu đều phải được làm xét nghiệm HIV trước khi sử dụng kể cả trong trường hợp cấp cứu;

-              Việc xét nghiệm sàng lọc HIV phải được thực hiện bằng các loại sinh phẩm chẩn đoán đã được Bộ trưởng Bộ Y tế cho phép lưu hành.

-              Bộ trưởng Bộ Y tế quy định cụ thể việc xét nghiệm sàng
lọc HIV, lưu trữ kết quả xét nghiệm, lưu trữ và tiêu huỷ các mẫu máu, túi máu, chế phẩm máu, bệnh phẩm nhiễm HIV”.

Câu 16. Việc tuyên truyền, khuyến khích sử dụng
bơm kim tiêm sạch, bao cao su để dự phòng lây nhiễm HIV có vi phạm pháp luật không? 

Trả lời:

Không, Luật Phòng chống HIV/AIDS đã nhận thức tầm quan trọng của giáo dục truyền thông trong dự phòng lây nhiễm HIV.

Theo quy định tại Khoản 15 Điều 2 về giải thích từ ngữ
của Luật Phòng, chống HIV/AIDS bao cao su, bơm kim tiêm sạch là một trong các
biện pháp can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV. Do vậy, nhà nước
khuyến khích công dân tích cực tham gia công tác tuyền truyền này trong cộng
đồng, bao gồm: tuyên truyền, vận động, khuyến khích sử dụng bao cao su, bơm kim
tiêm sạch, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế và các
biện pháp can thiệp giảm tác hại khác nhằm tạo điều kiện cho việc thực hiện các
hành vi an toàn để phòng ngừa lây nhiễm HIV. Theo quy định nêu trên thì hoạt
động tuyên truyền, khuyến khích sử dụng bao cao su và bơm kim tiêm sạch không bị pháp luật nghiêm cấm.

Câu 25. Nhân viên tiếp cận cộng đồng có quyền và trách nhiệm như thế nào trong các can thiệp giảm tác hại phòng, chống HIV/AIDS?

Trả lời:

Nhân viên tiếp cận cộng đồng là những người tình nguyện
hoặc được trả lương trực tiếp tham gia thực hiện các biện pháp can thiệp giảm
tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV và được cấp thẻ theo quy định của pháp
luật. Những người này bao gồm tuyên truyền viên đồng đẳng và những người tình
nguyện khác (Khoản 1 Điều 2 Nghị định số 108/2007/NĐ-CP). Quyền và trách nhiệm
của nhân viên tiếp cận cộng đồng được quy định tại Điều 7 của Nghị định số 108/2007/NĐ-CP như sau:

“1. Nhân viên tiếp cận cộng
đồng khi thực hiện các chương trình, dự án can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV có các quyền sau:

a)         Được hưởng các chế độ, phụ cấp từ các chương trình, dự án can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV;

b)         Không bị coi là vi phạm pháp luật khi thực hiện việc phân
phát bao cao su, bơm kim tiêm sạch, điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế cho các đối tượng quy định tại Điều 5 Nghị định này.

2. Nhân viên tiếp cận cộng
đồng khi thực hiện các chương trình, dự án can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV có trách nhiệm:

a)     Thông báo với
Ủy ban nhân dân và công an cấp xã trước khi triển khai thực hiện các biện pháp can thiệp giảm tác hại trên địa bàn;

b)     Sử dụng thẻ khi thực hiện nhiệm vụ đúng với phạm vi trách nhiệm được phân công".

Ngoài các nghĩa vụ nêu trên, tại mục a, khoản 2 điều 11
Nghị định số 108/2007/NĐ-CP có qui định thêm về việc quản lý các hoạt động giảm tác hại trong đó qui định về Trách nhiệm thực hiện kiểm tra giám sát: “ Người đứng đầu chương trình, dự án và người
trực tiếp phụ trách các nhân viên tiếp cận cộng đồng có trách nhiệm kiểm tra,
giám sát việc thực hiện các hoạt động can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây
nhiễm HIV của nhân viên tiếp cận cộng đồng. Trường hợp phát hiện nhân viên tiếp
cận cộng đồng không tuân thủ các qui định của chương trình, dự án hoặc có hành
vi vi phạm pháp luật phải lập tức đình chỉ hoạt động của nhân viên đó, thu hồi
thẻ và báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền để xem xét, giải quyết theo đúng qui định của pháp luật".

Theo các qui định trên, nếu phát hiện bất cứ hành vi vi
phạm pháp luật nào xảy ra thì sẽ có những biện pháp xử lý thích hợp tuỳ theo mức độ vi phạm.

Câu 26. Tôi là cán bộ y tế ở một bệnh viện. Xin hỏi Nhà nước có chế độ,
chính sách hỗ trợ đối với nhân viên y tế phơi nhiễm với HIV hoặc bị nhiễm HIV do tai nạn rủi ro nghề nghiệp hay không?

Trả lời:

             Có, luật pháp có qui định các biện pháp cụ thể hỗ trợ nhân
viên y tế và những người có thể bị nhiễm hoặc phơi nhiễm với HIV trong công việc.

1. Điều 45 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định về chế
độ, chính sách đối với người trực tiếp làm xét nghiệm HIV, quản lý, chăm sóc điều trị người nhiễm HIV như sau:

"Người trực tiếp làm
xét nghiệm HIV, quản lý, chăm sóc và điều trị người nhiễm HIV tại cơ sở bảo trợ
xã hội và cơ sở y tế của Nhà nước, trường giáo dưỡng, cơ sở giáo dục, cơ sở
chữa bệnh, trại giam, trại tạm giam được ưu tiên các trang bị phương tiện, dụng
cụ cần thiết để phòng, chống lây nhiễm HIV, hưởng các chế độ phụ cấp nghề nghiệp và các chế độ ưu đãi khác theo quy định của Thủ tướng Chính phủ".

2. Điều 36 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định về dự phòng sau phơi nhiễm với HIV như sau:

"1. Người bị
phơi nhiễm với HIV do tai nạn rủi ro nghề nghiệp được tư vấn, hướng dẫn điều trị và điều trị dự phòng lây nhiễm HIV.

 2. Người bị phơi nhiễm với HIV do tai nạn rủi
ro nghề nghiệp được tư vấn và điều trị dự phòng lây nhiễm HIV theo quy định tại Điều 46 của Luật này".

3. Điều 46 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định về chế
dộ đối với người bị phơi nhiễm với HIV, người nhiễm HIV do tai nạn rủi ro nghề nghiệp như sau:

"1.
Người bị phơi nhiễm với HIV, người nhiễm HIV do tai nạn rủi ro nghề nghiệp được hưởng các chế độ theo quy định của pháp luật.

  2. Người nhiễm HIV do tai nạn rủi ro nghề
nghiệp được khám, chữa các bệnh nhiễm trùng cơ hội và được cấp thuốc kháng HIV miễn phí.

.........."

GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

Câu 27. Trẻ em và người nhiễm HIV có được đến trường và được học tập không?

Trả lời:

Có, xin khẳng định với bạn là người nhiễm HIV có quyền bình
đẳng, quyền được học văn hoá, học nghề như mọi công dân trong xã hội. Theo quy
định tại điểm c, khoản 1, Điều 4 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã xác định:
Người nhiễm HIV có quyền được học văn hoá, học nghề. Để đảm bảo được quyền này,
khoản 2 Điều 15 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã quy định các cơ sở giáo dục không được có các hành vi sau:

“a) Từ chối tiếp nhận học sinh, sinh viên, học viên vì lý do người đó nhiễm HIV;

 b) Kỷ luật, đuổi học học sinh, sinh viên, học viên vì lý do người đó nhiễm HIV;

c) Tách biệt, hạn chế, cấm
đoán học sinh, sinh viên, học viên tham gia các hoạt động, dịch vụ của cơ sở vì lý do người đó nhiễm HIV;

d) Yêu cầu xét nghiệm HIV
hoặc yêu cầu xuất trình kết quả xét nghiệm HIV đối với học sinh, sinh viên, học viên hoặc người đến xin học”.

Câu 28. Xin hỏi việc nhà trường yêu cầu xét
nghiệm HIV (hoặc xuất trình kết quả xét nghiệm HIV) đối với học sinh, sinh viên, học viên có đúng không?

Trả lời:

Không, việc yêu cầu sinh viên phải xét nghiệm HIV là trái pháp luật.Theo quy định tại
điểm d, khoản 2 Điều 15 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS thì cơ sở giáo dục không
được yêu cầu xét nghiệm HIV hoặc yêu cầu xuất trình kết quả xét nghiệm HIV đối
với học sinh, sinh viên, học viên hoặc người đến xin học. Do vậy, việc nhà
trường yêu cầu xét nghiệm HIV với học sinh, sinh viên, học viên là không đúng theo quy định của pháp luật.

HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

Câu 32. Người bị nhiễm HIV có quyền kết hôn không?

Trả lời:

Có, người bị nhiễm HIV/AIDS có quyền được kết hôn như mọi
người khác khi đủ các điều kiện quy định tại Điều 9 Luật Hôn nhân và Gia đình (năm 2000)
Tuy nhiên, vì HIV có thể lây nhiễm qua quan hệ tình dục
cho nên nếu bị nhiễm HIV thì bạn cần phải thông báo cho người chuẩn bị kết hôn
với mình biết về tình trạng nhiễm HIV của mình. Tại điểm b khoản 2 Điều 4 của Luật Phòng chống HIV/ AIDS đã quy định người nhiễm HIV phải có nghĩa vụ: "Thông báo kết quả xét nghiệm HIV dương tính của mình cho vợ, chồng hoặc cho người chuẩn bị kết hôn với mình biết".
Sau khi được thông báo mà người đó vẫn đồng ý kết hôn thì cơ quan có thẩm quyền
vẫn tiến hành các thủ tục pháp lý cần thiết đăng ký kết hôn theo quy định của
pháp luật. Nếu sau khi được thông báo mà người đó không đồng ý kết hôn với bạn thì bạn cũng nên tôn trọng quyết định đó.

Câu 33. Vợ chồng tôi đều nhiễm HIV, chúng tôi có
một cháu bé 24 tháng tuổi. Do mâu thuẫn nên tôi muốn ly hôn, nhưng tôi sợ không
được quyền nuôi con vì chồng tôi và nhà chông muốn giành quyền nuôi cháu. Vậy xin hỏi, nếu ly hôn tôi có được quyền nuôi con không?

Trả lời:

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 92 của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 quy định: “… Về nguyên
tắc, con duới ba tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, nếu các bên không có thoả thuận khác”. Theo quy định này thì con dưới 36 tháng tuổi quyền nuôi
con thuộc về người mẹ (trừ trường hợp người mẹ từ chối). Do vậy, theo quy định nêu trên, nếu ly hôn thì bạn có quyền nuôi con.

Câu 34. Vợ chồng tôi bị nhiễm HIV chồng tôi đã
mất. Chúng tôi có 1 cháu nhỏ 04 tuổi (cháu không bị nhiễm HIV). Vì thiếu hiểu
biết nên tôi không dám chăm sóc cháu mà để bà nội nuôi cháu từ năm 2003 đến
nay. Nay tôi muốn được nuôi con nhưng bà nội cháu không đồng ý vì cho rằng tôi
không có đủ điều kiện kinh tế để nuôi cháu. Tôi có được quyền nuôi con tôi không?

Trả lời:

- Theo quy định tại Khoản 1 Điều 34 Luật Hôn nhân và Gia đình
năm 2000 thì quyền và nghĩa vụ chăm sóc trẻ thuộc về bạn và chồng bạn. Khi
chồng bạn mất thì việc nuôi con cũng là quyền và là nghĩa vụ của bạn. Bà nội
của cháu chỉ được quyền nuôi con của bạn khi bạn không có điều kiện trực tiếp
trông nom, nuôi dưỡng cháu và bạn có yêu cầu bà nội chăm sóc cháu. Xin hãy tham
khảo thêm điều 34 và 36 của Luật Hôn Nhân và Gia đình năm 2000 để có thêm thông
tin về vấn để này hoặc liên hệ với Trung tâm tư vấn và trợ giúp pháp lý tại địa phương hoặc đường dây nóng về HIV để được tư vấn thêm.

- Để bảo vệ quyền nuôi con của mình, trước hết bạn nên
gặp bà nội cháu phân tích cho bà cháu hiểu rằng: Việc bà không đồng ý cho bạn
nuôi dưỡng cháu là không đúng theo quy định của pháp luật. Nếu sau đó, bà nội
của cháu vẫn chưa đồng ý để bạn nuôi con thì bạn có thể nhờ uỷ ban nhân dân xã,
phường nơi bà nội cháu sinh sống can thiệp. Nếu sự can thiệp của chính quyền địa
phương không có hiệu quả thì bạn có thể làm đơn khởi kiện đòi quyền nuôi con đến
toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh nơi bà nội cháu đang sinh sống.

MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬT DÂN SỰ, HÀNH CHÍNH VÀ HÌNH SỰ

Câu 37. Xin cho biết những hành vi bị nghiêm cấm trong Luật Phòng, chống HIV/AIDS?

Trả lời:

Theo quy định tại Điều 8 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS, các hành vi sau đây bị nghiêm cấm:

“1. Cố ý lây truyền hoặc truyền HIV cho người khác.

2. Đe dọa truyền HIV cho người khác.

3. Kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV.

4.
Cha, mẹ bỏ rơi con chưa thành niên nhiễm HIV; người giám hộ bỏ rơi người được mình giám hộ nhiễm HIV.

5.
Công khai tên, địa chỉ, hình ảnh của người nhiễm HIV hoặc tiết lộ cho người
khác biết việc một người nhiễm HIV khi chưa được sự đồng ý của người đó, trừ trường hợp quy định tại Điều 30 của Luật này.

6. Đưa tin bịa đặt về nhiễm HIV đối với người không nhiễm HIV.

7. Bắt buộc xét nghiệm HIV, trừ trường hợp quy định tại Điều 28 của Luật này.

8. Truyền máu, sản phẩm máu, ghép mô, bộ phận cơ thể có HIV cho người khác.

9.
Từ chối khám bệnh, chữa bệnh cho người bệnh vì biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV.

10. Từ chối mai táng, hoả táng người chết vì lý do liên quan đến HIV/AIDS.

11.
Lợi dụng hoạt động phòng, chống HIV/AIDS để trục lợi hoặc thực hiện các hành vi trái pháp luật.

12. Các hành vi bị nghiêm cấm khác theo quy định của pháp luật”.

Ngoài những hành vi nêu trên, theo quy định tại Điều 3
Nghị định số 108/2007/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định quy định những hành vi sau bị nghiêm cấm:

1. “Ngăn cản thực hiện các chương trình, dự án trong
   việc triển khai các biện pháp can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV.
2. Lợi dụng thực hiện các biện pháp can thiệp giảm tác
   hại trong dự phòng lây nhiễm HIV để môi giới hoặc tổ chức thực hiện các hoạt động mại dâm, buôn bán ma tuý.
3. Bán ra thị trường bơm kim tiêm, bao cao su, thuốc
   điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện và thuốc kháng HIV đã được quy định là cung cấp miễn phí”.

Câu 38. Tội lây truyền HIV cho người khác và tội
cố ý lây truyền HIV cho người khác được quy định như thế nào trong Bộ luật Hình sự?

Trả lời:

Tội lây truyền HIV cho người khác được quy định tại Điều 117 của Bộ luật Hình sự như sau:

"1. Người nào biết
mình bị nhiễm HIV mà cố ý lây truyền bệnh cho người khác, thì sẽ bị phạt tù.
Thời gian nhận hình phạt từ một năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân. phu thuộc vào một trong các trường hợp cụ thể khi hành động phạm tội xảy ra:

a) Đối với nhiều người;

b) Đối với người chưa thành niên;

c) Đối với thầy thuốc hoặc nhân viên y tế trực tiếp chữa bệnh cho mình;

d) Đối với người thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân;

e) Hoạt động có tổ chức;

f). Lợi dụng nghề nghiệp.

2. Người phạm tội còn có
thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm".

Câu 39. Chế độ giam giữ đối với phạm nhân là người nhiễm HIV được pháp luật quy định như thế nào?

Trả lời:

 Theo Pháp lệnh Thi
hành án phạt tù và các văn bản hướng dẫn thi hành thì phạm nhân không bị giam
riêng vì lý do bệnh tật. Khi ốm đau, họ được khám và chữa bệnh ở bệnh xá của
trại giam, trường hợp bệnh nặng vượt quá khả năng điều trị của y tế trại giam
thì được chuyển đến chữa trị ở các bệnh viện của Nhà nước. Quy chế phòng, chống
HIV/AIDS trong trại giam, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng được ban hành kèm
theo Quyết định số 511/QĐ-BCA(V26) ngày 03/09/1999 của Bộ Trưởng Bộ Công an cũng đã quy định: “ Phạm nhân bị nhiễm HIV/AIDS không nhất thiết phải bố trí thành đội quản lý và cải tạo riêng” (Điều 5 của Quy chế).

Điều đó cũng phù hợp với nguyên tắc phòng, chống HIV/AIDS
được quy định tại Khoản 4 Điều 3 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS là đảm bảo không
kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV/AIDS và thành viên gia đình
họ; tạo điều kiện để người nhiễm HIV và thành viên gia đình họ tham gia các hoạt động xã hội, đặc biệt là các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS.

Tuy nhiên, trại giam cũng cần tăng cường các biện pháp
tuyên truyền giáo dục, tư vấn để từng phạm nhân hiểu biết về căn bệnh này để có
ý thức chủ động phòng ngừa lây nhiễm nhằm tự bảo vệ mình cũng như bảo vệ những người xung quanh.

Câu 40. Người phạm tội trong khi đang mắc bệnh AIDS giai đoạn cuối có được miễn truy cứu trách nhiệm hình sự không?

Trả lời:

Không, tuy nhiên toà án sẽ có thể có hình thức giảm hoặc hoãn
thi hành án đối với bệnh nhân AIDS. Theo quy định tại khoản 1 Điều 46 của Bộ
luật hình sự thì tình trạng nhiễm HIV của người phạm tội không thuộc một trong
các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Cũng theo Điều 25 Bộ luật Hình sự
năm 1999 thì người phạm tội trong khi
đang mắc bệnh AIDS không phải là trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự. Người phạm tội vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự về tội mà mình đã thực hiện.

Tuy nhiên, theo quy định tại
Khoản 1, Khoản 2 Điều 42 của Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã quy định việc áp
dụng pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, xử lý vi phạm hành chính đối với người bị xử lý hình sự, hành chính mà bị bệnh AIDS giai đoạn cuối như sau:

“1. Người đang bị
điều tra, truy tố, xét xử mà bị bệnh AIDS giai đoạn cuối được tạm đình chỉ điều tra hoặc tạm đình chỉ vụ án theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự.

2. Người bị Toà án kết án
mà bị bệnh AIDS giai đoạn cuối được miễn chấp hành hình phạt hoặc giảm thời hạn
chấp hành hình phạt, được hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù theo quy định của pháp luật về hình sự, tố tụng hình sự, thi hành án phạt tù.

3. Người bị áp dụng biện pháp đưa vào cơ sở chữa bệnh, cơ
sở giáo dục, trường giáo dưỡng bị bệnh AIDS giai đoạn cuối được hoãn hoặc miễn
chấp hành quyết định đưa vào cơ sở chữa bệnh, cơ sở giáo dục, trường giáo
dưỡng; hoãn, tạm đình chỉ hoặc miễn chấp hành phần thời gian còn lại theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính.

4. Bộ Y tế chủ trì, phối hợp với Bộ Công an, Bộ Tư pháp,
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối cao quy định cụ thể điều
kiện công nhận người bi bệnh AIDS giai đoạn cuối quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều này.”

Câu 41. Pháp luật có hạn chế gì đối với việc cư trú, đi lại của người bị nhiễm HIV/AIDS và gia đình họ không?

Trả lời:

Không có qui định nào hạn chế quyền của người sống chung
với HIV/AIDS và gia đình họ về nơi cư trú. Người sống chung với HIV có các
quyền tương tự như mọi công dân Việt Nam khác liên quan đến việc quyết định nơi
cư trú theo qui định của pháp luật. Theo quy định tại Điều 62 Hiến pháp năm 1992 thì: “Công dân có quyền tự do đi lại
và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài về nước theo quy định của pháp luật”. Hiến pháp cũng quy định mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật.

Để thực hiện các quy định của Hiến pháp, tại Điều 3 Luật Cư trú đã quy định:

"Công dân có quyền tự
do cư trú theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên
quan. Công dân có đủ điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú thì có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền đăng ký thường trú, tạm trú.

Quyền tự do cư trú của công
dân chỉ bị hạn chế theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định."

Quyền tự do cư trú của người nhiễm HIV cũng chỉ bị hạn
chế như mọi người khác trong một số trường hợp theo quy định của Điều 10 của luật Cư trú nêu trên. 

Câu 42. Chồng tôi 
được dùng thuốc ARV miễn phí của nhà nước. Khi chồng tôi chết vẫn còn lại một ít thuốc ARV, tôi có thể lấy thuốc bán cho người khác được không ?

Trả lời:

Không, bạn cần phải báo ngay cho cơ quan quản lý dự án có thẩm
quyền về việc chồng của bạn đã mất để cơ quan đó ngừng cấp thuốc cho chồng của bạn và nộp lại thuốc thừa.

Tại Khoản 11 Điều 8 Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định
về những hành vi bị nghiêm cấm. Theo đó, việc bán thuốc kể trên được coi là hành vi bị nghiêm cấm vì “Lợi dụng hoạt
động phòng, chống HIV/AIDS để trục lợi hoặc thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật”.

 Cũng tại Khoản 3
Điều 3 Nghị định số 108/2007/NĐ-CP ngày 26/6/2007 của Chính phủ quy định chi
tiết thi hành Luật Phòng, chống HIV/AIDS quy định về những hành vi bị nghiêm cấm như sau: “Bán ra thị trường bơm kim
tiêm, bao cao su, thuốc điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện và thuốc kháng HIV đã được quy định là cung cấp miễn phí” .

Câu 43. Bố mẹ chồng tôi mất năm 2003 nhưng không
để lại di chúc. Cùng năm 2003, chồng tôi cũng bị mất vì AIDS. Vậy xin hỏi, con
của chúng tôi có được hưởng thừa kế tài sản của ông bà nội để lại mà lẽ ra bố cháu được hưởng không?

Trả lời:

Theo bộ luật Dân sự năm 2005 thì chồng bạn được hưởng thừa kế theo pháp luật tài sản của bố mẹ để
lại..Tại Điều 676 Bộ Luật Dân sự năm 2005 quy định về người thừa kế thế vị theo pháp luật như sau:

“Trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước
hoặc chết cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần
di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước
hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống”.

Chồng bạn đã chết cùng thời điểm với bố mẹ anh ấy. Do
vậy, con của bạn sẽ được hưởng phần di sản (thừa kế thế vị) mà cha của cháu được hưởng.

  cứ từ từ ngâm rồi cứu nhé mấy em ....!!!!