Nhiễm HIV/AIDS gây suy giảm khả năng miễn dịch của cơ thể, hệ quả là người nhiễm có nguy cơ rất cao mắc các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng ở da do cơ quan này tiếp xúc trực tiếp với môi trường sống nên rất dễ bị các mầm bệnh tấn công.

Nhiễm trùng da liên quan đến HIV/AIDS có thể gây ra do các chủng vi khuẩn, virut, nấm hoặc ký sinh trùng giống như ở những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh nhưng thường có nhiều biểu hiện khác biệt, diễn biến dai dẳng hơn và khó điều trị hơn.

Nhóm nguyên nhân do vi khuẩn: nhiễm trùng da do vi khuẩn xảy ra rất phổ biến ở các bệnh nhân HIV/AIDS, nguyên nhân có thể do nhiều loại vi khuẩn nhưng thường gặp nhất là tụ cầu vàng và trực khuẩn mủ xanh. Theo một số nghiên cứu gần đây, tới 80-83% số người nhiễm HIV/AIDS có ít nhất một lần bị nhiễm trùng tụ cầu vàng trong thời gian mang bệnh. Nguyên nhân của hiện tượng này là do hơn một nửa số người nhiễm HIV/AIDS có tình trạng mang tụ cầu vàng thường xuyên ở niêm mạc các hốc tự nhiên, nhất là ở niêm mạc mũi, tức là cao gấp đôi so với những người khỏe mạnh.

Biểu hiện lâm sàng của nhiễm trùng da do vi khuẩn ở bệnh nhân HIV/AIDS khá đa dạng và thường không điển hình, gặp chủ yếu là các thể: chốc, nhọt đầu đinh và viêm nang lông. Biểu hiện khởi đầu thường là các đám tấy đỏ đau nhức ở ngoài da, sau đó xuất hiện các mụn mủ, khi vỡ chảy dịch và mủ trong đó có chứa nhiều HIV, vị trí thường gặp là ở nách, bẹn và các vùng nếp gấp (trong khi ở người khỏe mạnh, vị trí thường gặp là mặt). Các thể nhiễm trùng nặng do sự lan rộng của vi khuẩn như chốc loét, áp xe da và mô mềm, viêm mô tế bào hoặc viêm mủ cơ (biểu hiện chung là sưng nóng đỏ lan tỏa ở ngoài da) cũng thường xảy ra do hậu quả của tình trạng suy giảm miễn dịch...

Trong điều trị, cần phối hợp các kháng sinh đường uống hoặc tiêm như cloxacillin, cephalexin, rifampicin, clindamycin, ciprofloxacin hoặc vancomycin với các thuốc kháng khuẩn tại chỗ như chlorhexidine, bacitracin hoặc mupirocin. Loại trừ các vi khuẩn cư trú ở niêm mạc mũi bằng các kháng sinh nhỏ mũi giúp giảm đáng kể nguy cơ nhiễm khuẩn tái phát. Một số nhiễm trùng da rất hiếm gặp ở người khỏe mạnh như lao và giang mai cũng xảy ra khá thường xuyên ở những người nhiễm HIV/AIDS, số trường hợp giang mai ở những đối tượng này chiếm tới 25% tổng số các ca giang mai được ghi nhận ở người.

Biểu hiện của lao da có thể dưới dạng sẩn và mụn mủ giống như viêm nang lông, ban đỏ ngứa giống như tràm, áp xe da, loét không đặc hiệu hoặc tình trạng dầy sừng lòng bàn tay, bàn chân. Giang mai ở những người nhiễm HIV/AIDS cũng có thể có một số biểu hiện khác với những người không nhiễm HIV như dầy cứng da, mụn cơm dạng mảng, loét miệng đa ổ, cục dưới da...

Nhóm nguyên nhân do virut: nhiễm trùng da do virut xảy ra rất phổ biến ở các bệnh nhân HIV/AIDS do khả năng miễn dịch chống virut của cơ thể bị suy giảm nặng nề. Theo các nghiên cứu gần đây, 90-100% số người nhiễm HIV có các nhiễm trùng da do varicella-zoster virus, cytomegalovirus hoặc Epstein-Barr virus trong quá trình mang bệnh. Ngoài ra, một số chủng virut khác cũng gặp với tỷ lệ khá cao là herpes simplex virus (20-40%), Human Papillomavirus (20-54%) và Molluscum Contagiosum (>20%). Nhiễm herpes simplex virus ở bệnh nhân HIV/AIDS thường diễn biến dai dẳng và hay tái phát. Vị trí thường gặp là ở môi, miệng và cơ quan sinh dục, biểu hiện là các đám mụn nước trên nền ban đỏ, đau nhẹ, tiết dịch và đóng vảy bẩn.

Bệnh thường diễn biến trong khoảng 2 tuần, nhưng khi khả năng miễn dịch bị suy giảm nặng, tổn thương da thường lan rộng và tạo thành các vết loét mạn tính kéo dài nhiều tháng. Nhiễm trùng da do varicella-zoster virus (zona) ở người nhiễm HIV/AIDS cũng nặng hơn so với ở người khỏe mạnh, tổn thương da thường tái phát nhiều lần ở một hoặc nhiều vị trí, diện tổn thương thường rộng và ở nhiều vị trí khác nhau. Một số biểu hiện nặng như đau thần kinh sau zona, sẹo lồi, ổ loét mạn tính và mụn cóc kháng điều trị cũng thường xảy ra.

Thuốc diệt virut được lựa chọn trong điều trị các trường hợp nhiễm virut herpes là các dẫn xuất của nhóm ức chế thymidine kinase như acyclovir, famiciclovir và valacyclovir. Liều dùng của acyclovir là 200-1000mg uống cách nhau 4 giờ, của famciclovir là 500mg uống 3lần/ngày. Những trường hợp kháng acyclovir được điều trị bằng foscarnet đường tĩnh mạch 180mg/kg/ngày trong 10-14 ngày.

Nhiễm Human Papillomavirus ở bệnh nhân HIV/AIDS thường biểu hiện là các đám mụn cơm phẳng ở quanh hậu môn, bộ phận sinh dục, các nếp gấp và khóe miệng. Bề mặt tổn thương có thể mịn hoặc thô ráp, tùy vị trí có thể gây ảnh hưởng đến các hoạt động chức năng như gây đau khi đại tiện hoặc đi lại. Hiện không có loại thuốc diệt virut nào có hiệu quả với loại virut này, mục đích điều trị chủ yếu là nhằm phá hủy mụn cơm phẳng bằng các biện pháp tại chỗ như áp lạnh, chiếu laser hoặc dùng các thuốc bạt sừng như salicylic.

Nhóm nguyên nhân do nấm: nấm da cũng là một trong những nhiễm trùng cơ hội thường gặp ở các bệnh  nhân HIV/AIDS, nhất là ở những người không được điều trị thuốc diệt virut. Nguyên nhân thường gặp nhất là nấm candida, loại nấm này thường gây tổn thương giả mạc ở niêm mạc miệng, lưỡi, bộ phận sinh dục và các vùng nếp gấp như nách, bẹn.

Nấm da do các nguyên nhân khác như Cryptococcus neoformans, Histoplasma, Blastomyces, Aspergillus, Penicillium và Spotrichum thường là một biểu hiện của tình trạng nhiễm nấm toàn thể, gặp ở 6-20% số người có nhiễm nấm toàn thể. Biểu hiện thường gặp của thể nấm da này là các đám ban đỏ, nổi sẩn, cục, mụn cóc, mụn mủ hoặc các vết loét trên da. Các thuốc chống nấm phổ rộng như terbinafine, fluconazole, itraconazole và amphotericin B có hiệu quả khá tốt trong điều trị nấm da ở bệnh nhân HIV/AIDS. Hiện nay, với việc dùng sớm các kháng sinh chống nấm và thuốc diệt virus, tỷ lệ nhiễm nấm da ở bệnh nhân HIV/AIDS đã giảm đáng kể.

Nhóm nguyên nhân ký sinh trùng: ghẻ là loại ký sinh trùng gây nhiễm trùng da thường gặp ở bệnh nhân HIV/AIDS với khoảng 20% số người bị nhiễm. Ghẻ ở những đối tượng này cũng có nhiều biểu hiện của khác biệt so với ở người khỏe mạnh như mảng dày sừng ở lòng bàn tay, bàn chân, thân mình hoặc các nốt sẩn ngứa rải rác ở thân mình, ngọn chi hoặc các biểu hiện tương tự viêm da cơ địa hoặc viêm da dầu, trường hợp nặng có thể có các nhiễm trùng thứ phát. Bệnh nhân thường ngứa rất nhiều về đêm.

Thuốc điều trị chủ yếu là lindane và permethrin dưới dạng kem hoặc dung dịch dùng tại chỗ. Trường hợp ngứa nhiều có thể được điều trị bằng thuốc kháng histamine uống hoặc corticosteroid bôi tại chỗ. Một số loại ký sinh trùng khác như Pneumocystis carinii, giun lươn cũng được ghi nhận gây nhiễm trùng da ở một số bệnh nhân HIV/AIDS.

BS. Nguyễn Hữu Trường (Bệnh viện Bạch Mai)