Nguy cơ nhiễm bệnh khi truyền máu
Từ năm 1994 đến nay, hệ thống tiếp nhận máu thuộc chương trình hiến máu nhân đạo trên toàn quốc phát hiện 1.000 người cho máu có kháng thể HIV.
Nếu tính cả các bệnh khác như HBV (viêm gan B), HCV (viêm gan C), giang mai, sốt rét, số người cho máu bị phát hiện mang mầm bệnh trong máu lên đến hàng vạn.
Những trường hợp nhiễm HIV
Một trường hợp nhiễm HIV bị nghi do truyền máu ở giai đoạn cửa sổ.
Bệnh nhân T., sau khi mổ đẻ tại bệnh viện tuyến huyện của tỉnh Hà Nam, phải truyền bốn túi huyết tương lấy từ ngân hàng máu của Viện Huyết học Truyền máu T.Ư (HHTM).
Một năm sau, chị đi xét nghiệm và kết quả là dương tính. Chị nhiễm HIV.
Các bác sỹ tại Viện HHTM lật lại hồ sơ, kiểm tra lại bốn túi máu của bốn người cho máu và được bệnh nhân T. sử dụng. Nhưng kết quả âm tính, tức không có HIV.
Lần theo địa chỉ trong hồ sơ lưu, các bác sĩ tìm ra hai người.
Hai người còn lại không tìm được. Thế là nguyên nhân nhiễm HIV của chị T., cho đến nay, vẫn chưa xác định.
Tại BV Saint Paul, theo lời kể của GS.TSKH Đỗ Trung Phấn, nguyên Viện trưởng Viện HHTM, một bệnh nhi 14 tuổi bị chấn thương phải mổ và cần truyền máu. Sau đó, người ta phát hiện em nhiễm HIV.
Trường hợp khác rơi vào một em bé ở Long An. Sau sáu lần phẫu thuật chỉnh hình, em được truyền sáu túi máu. Kết quả là em cũng nhiễm HIV.
Đối với bệnh nhân T ở Hà Nam, các bác sỹ suy đoán, rất có thể, trước khi nhập viện, chị đã nhiễm HIV và đang ở giai đoạn cửa sổ.
Tuy nhiên, cũng không loại trừ nguyên nhân khác trong các dịch vụ y tế mà chị tiếp cận.
GS. Phấn cho biết: Dù chưa tìm được nguyên nhân, việc nhiễm một loại bệnh qua đường máu sau khi truyền máu mang bệnh ở giai đoạn cửa sổ hoàn toàn có thể. Đây là một trong những tai nạn của ngành máu.
Ngay cả các nước phát triển, nguy cơ đó vẫn có. Tại Nhật Bản, cứ một triệu lần cho máu lại có một người mắc.
Tại Mỹ, tỷ lệ không may là 1/360.000 lần cho máu. Còn tại các nước đang phát triển, tỷ lệ này là 1/94 lần cho máu.
| Những người có hành vi nguy cơ không nên cho máu là những người tiêm chích chung bơm kim tiêm, tình dục không an toàn (đồng tính, mại dâm), sử dụng các dịch vụ y tế không an toàn (mổ đẻ, chạy thận nhân tạo), lây từ mẹ sang con. Các nguy cơ khác cũng cần lưu ý là các nguy cơ mang yếu tố xã hội như thẩm mỹ, cắt móng chân, tay không an toàn. |
Nan giải
Khoa Thu gom Máu, Viện HHTM, năm 2006 thu gom được 65.000 đơn vị máu.
Trong số đó, lượng máu hủy (máu không an toàn) là 2-3%.
Theo BS Nguyễn Hữu Chiến, lượng máu huỷ gồm các đơn vị máu nhiễm virus lây truyền qua đường máu, các đơn vị máu thiếu, máu không đảm bảo chất lượng.
Tính riêng tháng 3/2007, Viện hủy 120 đơn vị máu trên tổng số hơn 6.000 đơn vị thu gom.
Nếu giá mỗi đơn vị máu là 260.000 đồng, lượng máu bị hủy tháng 3/2007 tương đương 31 triệu đồng. Đó là chưa kể chi phí tiêu hủy.
Theo GS Nguyễn Anh Trí, Viện trưởng Viện HHTM, toàn bộ số máu thu gom được sàng lọc bằng kỹ thuật khá hiện đại như ELISA, kit nhanh.
Tuy nhiên khó khăn nhất là tất cả các xét nghiệm này đều không phát hiện được mầm bệnh ở giai đoạn cửa sổ.
Nguy hiểm nhất trong các bệnh không phát hiện được ở giai đoạn cửa sổ là HIV/AIDS.
Bằng phương pháp miễn dịch mà mấy năm trước chúng ta không có, giai đoạn cửa sổ của bệnh được rút từ ba tháng xuống còn 4-5 tuần.
Nhưng điều đó cũng có nghĩa là, nếu người nhiễm HIV đang trong giai đoạn cửa sổ, thời gian kể từ lúc nhiễm HIV đến lúc cho máu chưa quá 4-5 tuần, công nghệ sàng lọc máu ở ta trở nên bất lực.
Bệnh nhân được truyền máu của người trong giai đoạn cửa sổ đó chắc chắn nhiễm HIV.
Tại Mỹ và Nhật Bản, bằng phương pháp PCR (dùng phân tử phát hiện các yếu tố di truyền, không cần đợi kháng thể xuất hiện), việc phát hiện HIV ở giai đoạn cửa sổ được rút còn 4-5 ngày.
Nguy cơ bị lọt lưới các túi máu không an toàn giảm đáng kể.
Tuy nhiên, nếu cho máu trong vòng 4-5 ngày kể từ ngày nhiễm HIV, phương pháp hiện đại nhất của thế giới cũng để lọt lưới.
Dù thế, kỹ thuật PCR giúp các bác sỹ xét nghiệm hàng loạt bệnh lây truyền qua đường máu khác như bệnh bò điên, CMV, HTLV, v.v…, ngoài năm loại bệnh thông dụng (HIV, HBV, HCV, giang mai, sốt rét).
Vì hiệu quả lớn đó, bệnh nhân phải chi trả khoản tiền khổng lồ 350-400USD (tương đương 5,6 – 6,4 triệu đồng) trên mỗi đơn vị máu (tương đương 350ml).
Loại máu không an toàn, cách nào?
Theo Th.S Nguyễn Đức Thuận, Trưởng khoa Tuyên truyền Vận động Hiến máu, nguồn máu thu gom được tính đến cuối năm 2006 là 420.668 đơn vị, theo Th.S Thuận, mới đáp ứng 30% nhu cầu máu cho điều trị thông thường. Đối với các điều trị kỹ thuật cao, máu còn thiếu nhiều hơn.
Hiện nay, lượng người tham gia hiến máu tình nguyện mới chỉ chiếm 59%. Số tình nguyện nhận tiền bồi dưỡng vẫn còn rất lớn.
Theo Th.S Thuận một khi có thể kiếm được tiền từ máu, nguy cơ những người mắc bệnh ở giai đoạn cửa sổ, nhất là HIV, càng trở nên khó kiểm soát.
Trong hoàn cảnh hiện nay, theo GS.TSKH Đỗ Trung Phấn, cách hữu hiệu nhất là tuyên truyền các yếu tố nguy cơ, để bản thân người cho máu hiểu và tự sàng lọc.
Theo lời khuyên của GS Phấn, những người có hành động nguy cơ nhiễm bệnh không nên cho máu trong vòng ba tháng kể từ khi có hành động này.
Đầu tư trang thiết bị sàng lọc hiện đại cũng là biện pháp quan trọng đề phòng nguy cơ lây nhiễm bệnh qua đường truyền máu.
Được biết, ngành huyết học nước ta đang quyết tâm đưa phương pháp phân tử (PVR) vào sàng lọc máu bất chấp giá mỗi túi máu sẽ tăng vọt.
Tuy nhiên GS Phấn hy vọng, ngành huyết học và truyền máu nước ta sẽ cố gắng tối đa để bệnh nhân chỉ phải trả thêm một khoản vừa phải khi sử dụng các túi máu được sàng lọc bởi kỹ thuật hiện đại nhất này.
