“Nếu không biết hút thuốc, uống rượu bia hay chưa quan hệ tình dục thì chưa phải là thằng đàn ông đích thực” Duy mỉm cười khi kể lại lời nhận xét trên của các bạn trong buổi thảo luận của mình với một nhóm bạn nam.
Tuy nhiên, Duy không hút thuốc hay uống rượu bia và có một mối quan hệ nghiêm túc với cô bạn gái của mình. Là một Đồng đẳng viên đã được tập huấn bởi Project NAM, bạn biết rõ những hành vi như hút thuốc, uống rượu bia và quan hệ tình dục không an toàn có thể dẫn tới những hậu quả đáng tiếc. Thông qua việc điều hành câu lạc bộ cho nam thanh niên tại trường, Duy có thể chia sẻ với các bạn những điều mình đã học.
Câu lạc bộ sinh hoạt dựa trên một bộ giáo trình gồm 26 chủ đề. Đây là bộ được xây dựng và chỉnh sửa dựa trên bộ tài liệu mẫu Chương trình H của viện Promundo Brazil nhằm giúp nam thanh niên nhận ra những chuẩn mực và thói quen có thể khiến nhiều nam thanh niên có nguy cơ nhiễm HIV, phản ánh được hậu quả mà những chuẩn mực và thói quen này gây ra, cam kết có những hành vi có lợi cho sức khỏe hơn.
Theo viện Promundo, ngày càng có bằng chứng rõ rệt về mối liên kết mạnh mẽ giữa các quan điểm về Giới và nguy cơ nhiễm HIV. Những quan điểm về giới này đã ăn sâu vào mỗi con người ngay từ khi chúng ta còn nhỏ.
Chuẩn mực giới là những mong đợi của xã hội quy định là nam giới thì phải như thế nào, do đó nó định hình thái độ, cách cư xử của nam giới. Ví dụ, một vài nam thanh niên Việt Nam thường chịu áp lực phải biết uống rượu “Trai vô tửu như kì vô phong” hay lui tới những nơi có gái mại dâm nếu muốn duy trì tình bằng hữu.
Theo một khảo sát nhỏ của Tổ chức Save the Children, những chuẩn mực giới phổ biến dành cho nam thanh niên ở Việt Nam là :
- Phải có kinh nghiệm tình dục
- Có nhiều bạn tình
- Dám mạo hiểm
- Phải biết uống rượu bia với bạn bè
Những chuẩn mực giới dành cho nữ giới bao gồm :
- Phải giữ gìn trinh tiết cho đến khi lập gia đình
- Phải ngoan ngoãn phục tùng chồng
- Phải biết tha thứ cho sự không chung thủy của chồng để giữ gìn hạnh phúc gia đình.
“Rất nhiều nam sinh viên tại trường em đang trong độ tuổi muốn khám phá trải nghiệm những cảm giác mới. Đôi khi các bạn làm một điều gì đó chỉ để chứng tỏ với bạn bè mà không nghĩ đến hậu quả. Một vài bạn trong lớp em đã thực hiện những hành vi nguy cơ và có thể dẫn tới việc nhiễm HIV”
Khoảng 90% sinh viên của trường Cao đẳng nghề mỏ Hồng Cẩm tỉnh Quảng Ninh là nam trong khoảng 18-24 tuổi. Sau khi ra trường, hầu hết các em sẽ làm trong ngành mỏ hoặc những công việc liên quan đến điện lực. Sinh viên trong trường hầu hết đến từ những huyện có khai thác mỏ của tỉnh Quảng Ninh và những tỉnh lân cận của miền Bắc.
Được tài trợ bởi quỹ PEPFAR/USAID thông qua tổ chức PACT Vietnam, tổ chức Save the Children đã phối hợp với Tổng Cục Dạy nghề/ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và các trường nghề tại Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Phòng và thành phố Hồ Chí Minh thực hiện Project NAM. Hiện nay Dự án đã thành lập được 26 câu lạc bộ tại các trường dạy nghề với 90 Đồng đẳng viên và hơn 600 thành viên.
Các thành viên câu lạc bộ thường xuyên tiến hành việc truyền thông cá nhân cho các nam thanh niên khác về kiến thức phòng chống HIV, giảm các hành vi nguy cơ, hướng dẫn sử dụng và phát bao cao su khi có yêu cầu, và cung cấp các dịch vụ chuyển tuyến thân thiện cho các bạn. Đến tháng 9 năm 2008, các bạn đã thực hiện truyền thông trực tiếp được cho hơn 30,000 ca. Hàng nghìn thanh niên khác cũng được tiếp cận với những thông tin trên thông qua các sự kiện truyền thông nhó và tiếp cận cộng đồng.
Chị Lê Thị Thùy Dương, quản lý Dự án chia sẻ “Phương pháp tiếp cận để phòng chống HIV của Project NAM là tập trung vào thay đổi một số quan niệm về giới và giảm hành vi nguy cơ trong nam thanh niên”.
“Dự án khuyến khích nam thanh niên nhìn nhận lại một số quan điểm truyền thống về nam giới, cân nhắc những khía cạnh liên quan đến bình đẳng giới và trở thành những tác nhân thay đổi tích cực trong cộng đồng của họ”
Những hoạt động trên bước đầu đã có kết quả. Cuộc khảo sát cuối năm học vào tháng 6-2008 vừa qua đã cho thấy sự gia tăng đáng kể tỉ lệ sử dụng bao cao su và nhận thức về nguy cơ lây nhiễm HIV và có sự tiến bộ trong quan điểm đối về bình đẳng giới trong sinh viên nam.
Vai trò của nữ giới
“Bà xã, dọn cơm cho tôi chưa? Tôi đi làm cả ngày mới về, thật là mệt mỏi….Sao bà chưa dọn dẹp nhà cửa, con cái thì hư đốn” Trần Tiến Thành, 21 tuổi, ngồi phịch xuống ghế giận dữ trong khi chờ “vợ” cởi đôi giày bảo hộ lao động ra cho mình và dọn bữa tối.
Các thành viên khác mỉm cười hồi hộp theo dõi đọan kịch khi Thành tiếp tục rao giảng về nghĩa vụ của phụ nữ phải phục vụ chồng và chăm sóc con cái.
Thành và 25 bạn thành viên mỗi tuần đều cùng nhau đến sinh hoạt câu lạc bộ. Hôm nay chủ đề “GIỚI VÀ QUYỀN LỰC” được viết hoa in đậm trên bảng đen của câu lạc bộ.
Sau khi xem xong, các bạn thành viên cùng nhau thảo luận cởi mở về vai trò giới trong tất cả các mối quan hệ giữa nam và nữ, giữa vợ và chồng; giữa bạn trai và bạn gái; giữa khách làng chơi và gái mại dâm.
Trong suốt quá trình thảo luận, cả nhóm đi sâu vào tìm hiểu mối liện hệ giữa sự mất cân bằng quyền lực trong các mối quan hệ trên và các nguy cơ làm gia tăng nguy cơ bạo lực, các bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV/ AIDS. Các chủ đề tương tự đã đánh vào những quan điểm lâu đời về vai trò giới vốn đã ăn sâu vào xã hội Việt Nam.
Thanh vào vai một cách sinh động để minh họa cho bất bình đẳng giới trong gia đình
Đỗ Hồng Cẩm, cô sinh viên 23 tuổi cũng đang chăm chú theo dõi đoạn kịch trên, là một Đồng đẳng viên nhiệt tình tham gia vào những họat động của Project NAM từ khi dự án mới bắt đầu ở trường cô.
Mặc dù Dự án tập trung vào việc thay đổi kiến thức, quan điểm và hành vi của nam thanh niên, tại trường Cao đẳng nghề Mỏ Hồng Cẩm bên cạnh các thành viên nam, cũng có một số bạn nữ tham gia CLB với vai trò Đồng đẳng viên.
Những thử nghiệm ban đầu tại địa phương cho thấy một số bạn nữ có năng lực có thể gợi mở, làm cho các bạn nam cảm thấy thoải mái khi chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc của họ ngay cả đối với những chủ đề nhạy cảm.
Cẩm kể lại rằng”Mọi người thường hỏi tại sao em lại tham gia vào việc sinh hoạt các chủ đề của một Dự án chỉ dành cho nam. Em đã trả lời rằng nữ giới có thể đóng vai trò then chốt trong việc thảo luận về những chuẩn mực giới cũng như những tác động của chúng trong mối quan hệ giữa nam và nữ”
Là một đồng đẳng viên, hơn nữa lại là người điều hành CLB, Cẩm đã thấy được sự thay đổi của các bạn đồng trang lứa sau khi tham gia sinh họat, thảo luận về vấn đề giới. “Một thành viên đã kết hôn trong nhóm của em nói rằng anh ấy đã thay đối cách đối xử với vợ mình. Giờ anh đã chu đáo hơn, quan tâm hơn đến những nhu cầu cũng như khó khăn của vợ”
“Riêng bản thân em, em thấy mình đã học được rất nhiều về giới và những mối quan hệ. Nó sẽ giúp em cảm thấy tự tin hơn trong quan hệ với chồng và gia đình tương lai.
Buổi đối thoại giữa các giáo viên
Trong lúc ấy, tại dãy nhà kế bên, một nhóm khác cũng đang thảo luận về chủ đề Giới. Các giáo viên của trường Mỏ tham dự một buổi gặp gỡ đặc biệt được tổ chức bởi Project NAM. Đây là một trong số những buổi Đối thọai cộng đồng thường kỳ của dự án. Những buổi đối thọai này nhằm giúp cho các thầy cô, cha mẹ và người dân ở cộng đồng hiểu về các hoạt động của dự án, từ đó huy động sự giúp đỡ của họ trong việc giúp đỡ các nam thanh niên thực hiện các hành vi có lợi cho sức khỏe.
Nguyễn Thanh Tiến, giảng viên điện công nghiệp của trường tham gia điều hành buổi đối thoại cộng đồng đặc biêt này cho các đồng nghiệp của anh. Trong đó có nhiều người vẫn còn rất trẻ, chỉ hơn sinh viên vài tuổi.Thầy Tiến là một trong bốn giáo viên của trường đảm nhiệm vai trò Giảng viên chủ chốt và điều phối hoạt động của CLB.
Sau khi giới thiệu vai trò và bình đăng giới, anh đã gợi mở để các giáo viên thảo luân thêm” Làm sao để chúng ta có thể nhận ra những chuẩn mực giới tồn tại trong gia đình mình và trong xã hội?”
Câu hỏi trên thật sự đã tạo nên một cuộc thảo luận thẳng thắn, cởi mở giữa các giáo viên. Một thầy giáo đã nói rằng :”Có rất nhiều điều đã thay đổi trong xã hội hiện nay, chúng ta cũng phải thay đổi cách nghĩ …nhất là những quan niệm về điều mà nam giới hay phụ nữ phải làm, nên làm.”
“Chồng tôi hiểu rằng thỉnh thoảng tôi cũng phải đi làm về muộn và không thể chuẩn bị bữa tối cho gia đình. Anh ấy thậm chí còn ở nhà chăm lo cho con cái khi tôi đi gặp gỡ bạn bè.” Đây là lời chia sẻ them của một cô giáo.
Cuộc thảo luận diễn sôi nổi, khoảng một tiếng sau, buổi đối thoại đã được thầy Tiến kết thúc bằng một bài vè về bình đẳng giới và những lời nhắn nhủ các giáo viên hãy hỗ trợ hoạt động của Dự án tại trường.
Các buổi đối thoại cộng đồng như thế này là một hoạt động hỗ trợ bổ sung của Dự án dành cho giới trẻ. Chị Lê Thị Thùy Dương cho rằng “Bên cạnh các em Đồng đẳng viên, người lớn đóng vai trò như một hình mẫu cốt yếu giúp nam thanh niên có những quyết định có lợi hơn cho sức khỏe.“
“Trong quá trình thực hiện dự án, tổ chức Save the Children đã huy đông sự tham gia các giảng viên trong trường nhằm tạo điều kiện cho các nam thanh niên nhận được sự hỗ trợ từ những người xung quanh”
Rất dễ đập vào mắt khi bạn bước chân vào cổng trường Hồng Cẩm là khẩu hiệu “ Nên thợ, nên thầy nhờ có học”
Duy nói “ Việc học ở trường là rất quan trọng để có những nền tảng cho nghề nghiệp sau này, tuy nhiên ngoài kiến thức từ các thầy, mình có thể học hỏi từ bạn bè mình để sống tôt hơn”
Bài viết trên được viết bởi ông Phạm Thái Bình, chuyên gia thông tin tư liệu của tổ chức Save the Children tại Việt Nam. Chị Hoàng Thu Hiền, cán bộ Dự án ở Quảng Ninh đã hỗ trợ cung cấp cung cấp thông tin về nhân vật này. Tổ chức Save the Children chân thành cảm ơn sự hỗ trợ từ PEPFAR/USAID thông qua tổ chức Pact Vietnam và sự hợp tác của Tổng cục dạy nghề/ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội trong việc thực hiện dự án. Ngoài ra, tổ chức Save the Children cũng muốn gửi lời cảm ơn đến lãnh đạo nhà trường và các em học sinh trường Cao đẳng Nghề mỏ Hồng Cẩm Quảng Ninh về sự tham gia nhiệt tình vào dự án cũng như quá trình hoàn thiện bài viết này./.
