NSND Như Quỳnh

Để mãi là “người đẹp Tràng An”

SGTT
- Cuộc trò chuyện với NSND Như Quỳnh diễn ra trong ngôi nhà đã nhiều
năm tuổi, nằm trên phố Hàng Đào (Hà Nội) của chị. Như Quỳnh, với nụ
cười dịu dàng, giọng nói nhỏ nhẹ cùng những cử chỉ khoan thai, thật hợp
với không gian nhỏ bé, cũ kỹ, nhuốm màu thời gian mà rất đỗi yên bình ấy…

Tự
nhận là người ngại thay đổi, nhưng vì sao ngày ấy, chị có đủ dũng khí
rời bỏ sân khấu cải lương sau nhiều năm gắn bó để thực sự bước chân vào nghệ thuật thứ bảy?

Đó
là vì nghe theo lời khuyên của mấy ông anh chồng, đều là dân điện ảnh.
Nói vui thôi chứ thời điểm quyết định chia tay sân khấu cải lương, tôi
đã tham gia bốn phim, cũng có đôi chút kinh nghiệm và sự say mê nhất
định với điện ảnh. Thêm nữa, mặc dù nhà tôi ba đời theo sân khấu, nhưng
đến tôi thì giọng hát lại không được như mẹ, chính vì thế nên bố mẹ đã
không ngăn cản tôi. Các cụ cũng nhận thấy, con gái mình theo điện ảnh
sẽ thuận lợi hơn, mà lúc ấy thì điện ảnh Việt Nam lại đang phát triển
rực rỡ. Tuy thế, quá trình chuyển nghề của tôi không hề suôn sẻ, thậm chí, tí nữa phải nhận kỷ luật đấy!

Ở
độ tuổi trung niên, chị khiến mọi người ngạc nhiên bằng những vai diễn
táo bạo, hoàn toàn khác so với trước và so với chính con người chị –
một nghệ sĩ bao năm được gọi là “Người đẹp Tràng An”. Nguyên do là vì
đến độ này, chị mới có đủ tự tin để “lột xác” hay các đạo diễn Việt Nam đã không nhìn ra khả năng “bùng nổ” trong Như Quỳnh?

Đúng
là phải đến một độ tuổi nào đấy, mình mới có đủ tự tin và cả những trải
nghiệm cần thiết để lột tả thành công những nhân vật khác với tính cách của mình. Năm 1995, tôi thể hiện một nhân vật gai góc trong phim Xích lô
của đạo diễn gốc Việt Trần Anh Hùng. Đấy là vai phản diện đầu tiên. Một
phụ nữ hết sức lạnh lùng, tàn nhẫn, cầm đầu một băng đâm thuê, chém
mướn. Nhưng, đấy cũng là một người vợ bất hạnh, bị chồng phụ bạc, và
một người mẹ hiền đúng nghĩa với đứa con không may bị tâm thần từ lúc
lọt lòng. Đúng là, đạo diễn đã rất “tinh” khi mời tôi đóng một nhân vật
khác hoàn toàn so với dạng nhân vật tôi thường đảm nhận. Có thể, anh
muốn tạo ra sự khác biệt và một cách thể hiện mới khi quyết định lồng
cái bản chất giang hồ vào trong một dáng vẻ hiền lành, thuỳ mị. Điều
này hơi khác so với các đạo diễn Việt Nam, thường diễn viên mặt mũi dữ dằn thì hay giao đóng vai phản diện.

Không
ít người nói rằng, quen làm việc với các đạo diễn Việt kiều sẽ thấy khó
hoà hợp khi trở lại phim trường Việt Nam. Với chị, điều ấy có đúng không?

Cũng
không đến nỗi khó hoà hợp đâu. Tuy nhiên, giữa cách làm việc của các
đạo diễn trong nước với các đạo diễn Việt kiều quả là có đôi chút khác
biệt. Đạo diễn Việt kiều thường “thả” diễn viên thoải mái trong mạch
sáng tạo. Nếu giữa đạo diễn và diễn viên chưa gặp nhau thì đôi bên sẽ
cùng ngồi lại thảo luận, trao đổi để tìm một giải pháp dung hoà. Nhưng
nói chung là diễn viên được quyền thể hiện nhân vật theo đúng cảm nhận của mình. Khi đóng Áo lụa Hà Đông, đạo diễn Lưu Huỳnh đưa tôi
một mảnh giấy, trong đấy là mấy phân cảnh: Bà chủ đi ra, rồi nhìn thấy
chồng, rồi khóc… Rất sơ lược. Và không có lời thoại. Tôi hỏi: “Thế diễn
như thế nào?”. Đạo diễn trả lời: “Em biết là chị có đủ khả năng tự thể
hiện trường đoạn này. Chị cứ diễn, cứ thoại theo suy nghĩ của mình”.
Thực sự là tôi hơi choáng vì lần đầu tiên gặp tình huống này. Cũng may
là đã hiểu rõ tâm lý, hoàn cảnh xuất thân của nhân vật nên mọi việc khá suôn sẻ.

Còn
các đạo diễn trong nước, ngay từ khi viết phân cảnh đã định hướng cách
thể hiện nhân vật và khi ra trường quay, thường “lái” diễn viên theo suy nghĩ của mình.

Thông thường, chị có hay tranh luận tại phim trường không?

Có
chứ. Tôi không phải dạng diễn viên bảo sao nghe vậy. Nhưng, nói gì thì
nói, trên phim trường, đạo diễn vẫn là... ông trời. Trong trường hợp
đạo diễn cương quyết không chấp nhận lập luận của mình thì mình lại phải tìm một cách thể hiện nhân vật làm hài lòng cả hai bên.

Cuối
năm 2007, chị được đài SBS của Hàn Quốc trao giải thưởng “Diễn viên
nước ngoài được yêu thích nhất”. Cái cách chị đón nhận vinh dự ấy khiến
người ta không khỏi ngạc nhiên, vì đó là một ứng xử hiếm thấy ở các diễn viên khác, đặc biệt là diễn viên trẻ bây giờ…

Có
lẽ, mình đã qua độ tuổi muốn được khuếch trương giải thưởng này, danh
hiệu kia. Và một lý do khác, khi đó, phim Cô dâu vàng tôi hợp tác với
SBS chưa chiếu ở Việt Nam. Vậy nên, tôi không muốn thông tin với báo
chí. Nếu bạn hỏi, tôi chỉ có thể nói là, bộ phim đã để lại cho tôi
những ấn tượng sâu sắc về cách làm phim truyền hình của Hàn Quốc. Một
ví dụ, 2g chiều bắt đầu quay, thì 10g sáng tất cả diễn viên có mặt,
ngồi bàn tròn và thoại lời với nhau. Vừa thoại vừa diễn gần như thật.
Những cảnh xúc động cũng rơi nước mắt, những cảnh gào thét, cũng gào
thét luôn. Sau đó, đạo diễn nhận xét và diễn viên lớn tuổi góp ý cho
diễn viên trẻ. Cách làm này tôi chưa thấy ở Việt Nam. Riêng về vai diễn
của tôi, cũng chỉ có thể nói rằng, có lẽ đã đáp ứng được yêu cầu của
đạo diễn và nhận được sự quan tâm của khán giả. Tại Hàn Quốc, phim
truyền hình được làm theo kiểu vừa viết kịch bản, vừa quay, vừa phát
sóng, vừa lắng nghe phản hồi của khán giả, rồi mới quay tiếp… Nhân vật
của mình có được phát triển thêm, hoặc có được “sống” tiếp hay không
hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng nhập vai, sự sáng tạo của diễn viên và
sự đồng cảm của khán giả. Có lẽ, tôi đã thể hiện tương đối tốt nên nhân
vật bà mẹ được kéo dài và tôi phải sang Hàn Quốc ba lần để quay những đoạn viết thêm trong kịch bản.

Mấy
chục năm trong nghề, chứng kiến những bước đi thăng trầm của điện ảnh Việt Nam, chị thấy làm phim trong thời điểm nào là… đã nhất?

Chắc
là khoảng cuối những năm tám mươi, đầu những năm chín mươi, khi ấy,
nhịp sống bắt đầu nhanh lên, nhưng chưa đến mức nhộn nhạo như bây giờ.
Đó cũng là lúc Việt Nam bắt đầu “mở cửa”. Không khí làm phim tươi mới
hơn. Kịch bản phim cũng bám sát những đổi thay của cuộc sống, và mang
màu sắc phong phú hơn hẳn so với trước. Thời điểm ấy, tôi được góp mặt trong những tác phẩm rất hay như Hy vọng cuối cùng, Đêm miền yên tĩnh, Duyên nợ… trong đó, Hy vọng cuối cùng
là bộ phim đầu tiên về đề tài chống tham nhũng của điện ảnh Việt Nam.
Nhìn lại thì đấy là giai đoạn làm phim cho mình cảm giác mãn nguyện
nhất. Còn trước đấy, những năm bảy mươi, nhịp độ làm phim lại quá chậm,
sản xuất phim không cần đến doanh thu, cũng không bán vé. Phim nào ra
khán giả cũng đến rạp xem ào ào. Cho nên tiến độ làm phim quá chậm, mặc dù rất trau chuốt, kỹ càng và tâm huyết.

Đã kinh qua nhiều dạng nhân vật khác nhau trong điện ảnh, hiện tại, chị đang mong nhận một vai diễn như thế nào?

Tôi
sắp vào một vai rất thú vị đây. Cuối tháng một này, tôi tham gia phim
ngắn 20 phút của đạo diễn trẻ Ngô Cường, người Canada gốc Việt. Tôi gặp Cường khi làm phim Sài Gòn nhật thực. Cậu ấy thường gọi
tôi là “mẹ”, xưng “con” và đã viết một vai diễn dành riêng cho “mẹ”
đóng, một vai khá lạ. Một người đàn bà tình cờ gặp một chàng trai ở Sa
Pa, và nảy sinh một câu chuyện hấp dẫn… Tôi đang cố gắng làm thật tốt
phim này và cuối năm nay, là một dự án lớn cũng của Cường, một bộ
phim về cuộc sống nội tâm của những con người từng tham gia chiến tranh tại Việt Nam. Còn vai diễn mơ ước thì, khi đọc Rừng xanh lá đỏ của
Mạc Ngôn, tôi đã ước ao, giá như điện ảnh Việt Nam có được một kịch bản
hay như vậy, một vai diễn độc đáo như vậy thì tốt quá. Đó là một phụ nữ
hiện đại, thành đạt, nhưng đời sống riêng lại nhiều trắc trở. Bề nổi
cực kỳ hào nhoáng, nhưng phía sâu bên trong lại chứa đựng rất nhiều
mảng tối. Để thể hiện một nhân vật như vậy phải là những diễn viên có
bề dày kinh nghiệm diễn xuất và có vốn sống phong phú. Nhưng đấy chỉ là
ước ao thôi. Vì thứ nhất, ai cũng ngại xây dựng một kịch bản lớn cùng
một nhân vật phức tạp như thế. Thứ hai, sức hấp dẫn của những diễn
viên trẻ vẫn còn thống trị điện ảnh Việt Nam. Và thứ ba là một rào cản lớn: kiểm duyệt.

Đạo diễn Nguyễn Hữu Phần: “Đó là một phụ nữ Hà Nội điển hình. Có lẽ vì được sống trong một môi trường lành mạnh, hai bên bố mẹ đều là những gia đình nề nếp, nên cách sống, cách ứng xử của Như Quỳnh luôn thể hiện được nét đẹp của văn hoá Hà Nội. Nhiều năm gắn bó với nghệ thuật thứ bảy, Như Quỳnh thật sự yêu nghề, cô không có ý định chuyển sang một lĩnh vực khác (như nhiều diễn viên thường phấn đấu để chuyển sang đạo diễn chẳng hạn). Yêu nghề nên Như Quỳnh cũng yêu từng vai diễn, tôn trọng từng vai diễn. Còn nhớ, năm 1992, tôi là người đầu tiên mời Như Quỳnh đóng một vai già, hơn thế nữa là một vai người Hoa (phim Giọt lệ Hạ Long). Cô theo đoàn phim của chúng tôi đi Tiên Yên – Quảng Ninh, nơi còn nguyên những dãy phố cũ của người Hoa. Cô bỏ rất nhiều thời gian gặp gỡ người dân địa phương, tìm hiểu về tính cách, hoàn cảnh sống của nhân vật và đã thể hiện thành công vai diễn khá xa lạ với lứa tuổi cũng như hoàn cảnh sống của mình”. Diễn viên Bùi Bài Bình: “Nghệ sĩ Như Quỳnh là người rất yêu nghề, đầy trách nhiệm với từng vai diễn. Có cảm giác điện ảnh với chị là niềm đam mê lớn. Trong cuộc sống, chị là người giản dị, dễ gần, dễ mến. Đặc biệt, chị luôn nhiệt tình trao đổi, chia sẻ với đồng nghiệp chuyện đời, chuyện nghề, và cũng không ngại tranh luận trong công việc”.

Chị
từng nói, hơi buồn vì đến lúc “chín muồi” trong diễn xuất và kinh
nghiệm sống thì lại quá tuổi để đảm nhận vai chính. Quyết định tham gia
thành lập hãng phim tư nhân dạo nào liệu có bắt nguồn từ mơ ước được
làm những bộ phim về lứa tuổi trung niên, dành vai chính cho những nghệ sĩ trung niên?

Cũng
đúng đấy. Nhớ lại ngày đó, tôi và mấy ông anh bên chồng hào hứng lên kế
hoạch lập hãng phim Tam Kỳ, lấy tên cửa hiệu vải nổi tiếng của bố mẹ
chồng tôi ngày trước. Cả êkíp toàn dân điện ảnh, và đều đạt được những
vị trí cao trong nghề, nếu như là những người năng động một chút thì
cũng có thể lập nên một hãng phim gia đình tương đối “oách” đấy. Nhưng
tiếc là, anh chồng tôi, người cầm trịch kế hoạch lại đột ngột qua đời vì căn bệnh ung thư, thế là mọi dự định tan vỡ.

Ngẫm
lại hai chuyến làm kinh tế không thành – mở càphê Quỳnh và lập hãng
phim tư nhân, chị thấy là do mình không đủ quyết tâm hay thực sự, Như Quỳnh không có khiếu kinh doanh?

(Cười)
Ừ nhỉ, hồi trước, càphê Quỳnh đóng cửa cũng hơi tiếc. Tồn tại đến 12,
13 năm rồi chứ ít đâu. Cũng đi vào tạp văn của một số nhà văn nổi
tiếng, cũng có tên trong cẩm nang du lịch của sứ quán Pháp, cũng trở
thành một điểm văn hoá của Hà Nội đấy chứ. Nhưng rồi đến một lúc nào
đấy, tôi thấy thế là đủ rồi, dừng lại thôi. Có thể, mình không đủ kiên
nhẫn. Nhưng cái chính là muốn làm kinh tế giỏi thì phải rất nhanh nhạy
và không dính dáng gì đến nghệ thuật. Chứ mình, toàn dân nghệ sĩ, làm
cái gì cũng chậm rãi, không bắt nhịp nhanh, không ứng biến nhanh, lại
còn kinh doanh theo kiểu nửa làm nghề nửa kinh doanh thì làm sao thành công được.

Bao
năm qua, cho dù cuộc sống đã hối hả hơn rất nhiều, gia đình chị vẫn cứ
là một gia đình Hà Nội “gốc” với những chuẩn mực không hề bị rạn nứt.
Để giữ được một lối sống như thế, một nếp nhà như thế có khó không, thưa chị?

Thực
ra thì không có gì khó cả. Có lẽ bởi vợ chồng tôi đều thuộc tuýp cổ
điển. Tôi thì vốn không phải người ưa nổi loạn, phá cách. Chồng tôi
cũng là người điềm tính, và rất tôn trọng công việc của vợ. Nói chung,
chúng tôi hợp nhau, cùng mong muốn giữ gìn những gì được coi là giá trị
“gốc” của người Hà Nội. Ngay cả căn phòng này, khi cơi nới, sửa sang
lại, chúng tôi cũng vẫn giữ nguyên đồ đạc cũ, không khí cũ, và không
thích đem sự hiện đại vào. Mà thực sự, những màu sắc cũ kỹ lại hợp với
không gian nhỏ nhắn, ấm cúng nơi đây. Với các con, chúng tôi cũng không
hề đe nẹt. Tự các cháu chịu ảnh hưởng bởi cách sống, cách hành xử, nói
năng của bố mẹ. Con gái thời nay nhiều cô ăn to nói lớn, bỗ bã, thậm
chí văng tục ngoài đường, hai con gái của tôi tránh được những
khiếm khuyết đó. Thực ra, nếu “nhà dột từ nóc” thì có muốn răn dạy con cái cũng chẳng được.

Không
ít nghệ sĩ tâm sự, muốn gia đình êm ấm thì trước khi vào nhà, phải để
hai chữ “ngôi sao” ngoài cửa. Gia đình chị, với cả hai vợ chồng đều là
những nghệ sĩ tên tuổi, để giữ gìn hạnh phúc, liệu có phải bỏ cái gì đó ngoài cửa không?

Chắc
đấy là những nghệ sĩ luôn luôn nhớ mình là sao, hoặc nghĩ mình là sao,
mới phải làm vậy, chứ còn tôi, tôi vẫn sống như một người phụ nữ bình
thường, với đúng tính cách của mình. Nhưng có một điều tôi luôn luôn
tâm niệm: Đã là người của công chúng, khi bước chân ra ngoài phố, phải
cẩn trọng trong cách ăn mặc, ứng xử, đi lại, nói năng, sao cho đúng
mực. Để người ta nhìn vào, người ta thấy ngay, ừ, người Hà Nội họ nói
năng, ăn mặc như vậy đấy. Đấy là cái tôi chú ý nhiều hơn là việc nhớ mình là một ngôi sao.

Thực
ra thì, cho dù có là nghệ sĩ hay không, trong cuộc sống gia đình, sự va
chạm là không thể tránh khỏi. Nhưng, người xưa nói chẳng sai: “Một điều
nhịn, chín điều lành”. Và tôi xin bật mí là, trong nhà tôi, người giỏi
nhịn hơn, điềm tĩnh hơn chính là ông xã. Nhìn tôi, ai cũng bảo là người
hiền lành, nhỏ nhẹ, nết na. Nhưng thực ra, tôi cũng nóng tính đấy. Được
cái, khi thấy tôi có vẻ hơi cáu, hơi giận là ông xã nhịn ngay, đợi vợ
bình tĩnh hẳn mới tiếp tục câu chuyện. Chứ nếu mà cũng găng lại ngay lúc đấy thì có khi, đoạn kết sẽ là cãi cọ mất!

Xin cảm ơn chị.

thực hiện Hương Lan
chân dung hội hoạ Hoàng Tường