Tuổi trẻ,tài cao !
Em cần trau dồi thêm kỹ năng tham (tư) vấn,các anh chị em trong BQT sẽ thường xuyên để ý các bài viết và giúp đỡ em.
Mong em hãy nhớ rõ Tham vấn viên là gì,bằng cách đọc thêm bài viết của BS Đỗ Hồng Ngọc dưới đây,nhớ kỹ càng đấy nhé.Sau đó thì có thể liên hệ trực tiếp một trong hai sếp diễn đàn là anh Admin và anh ,nếu muốn.
Cảm ơn tấm lòng của em !
Chúc em mạnh khỏe !
Thân mến.
Tham vấn Sức khỏe
BS : Đỗ Hồng Ngọc
Người
thầy
thuốc được dạy để chữa cái đau, cái bệnh cho con
người nhưng con người không chỉ đau, chỉ bệnh, con người
còn khổ nữa! Nỗi khổ còn khủng khiếp hơn cả nỗi đau,
dày đặc dài lâu hơn nỗi đau, làm cho con người héo hắt,
không sao có thể đạt được sức khỏe mà theo định nghĩa
của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 1946) là: Sự sảng khoái
(bien-être; well being) về thể chất, tâm thần và xã hội,
chớ không phải chỉ là không có bệnh tật! Chính cái khổ
rồi cũng dẫn đến cái đau, cái bệnh, làm trầm trọng thêm
tình trạng sức khỏe của con người. Ai cũng biết người
mẹ đang cho con bú mà khổ vì ghen thì sữa có thể bị dứt
đột ngột, con phải bị đói. Thuốc gì chấm dứt cơn ghen,
tái lập phản xạ tiết sữa? Ai cũng biết người đau bao
tử, người cao huyết áp không phải chỉ là do bao tử, do
huyết áp, mà do sự bực dọc, đè nén, căng thẳng (stress)
trong các mối quan hệ với gia đình, xã hội và cả với chính
bản thân mình.
Người
thầy thuốc có thể cho viên thuốc nhức đầu, đau bụng,
viên thuốc giúp để ngủ, viên thuốc giải lo (anxiolityque)
nhưng được bao lâu rồi đâu lại vào đó, nặng hơn, trầm
trọng hơn vì nỗi khổ vẫn còn kia!
Trước
một người bị suy sụp, khủng hoảng tinh thần, một người
chìm trong tuyệt vọng, một người đầy những mặc cảm tự
ti, cảm thấy mình bị kỳ thị, hất hủi, sống liều lĩnh,
bạt mạng, bất cần đời, đầy hận thù... thì người thầy
thuốc làm cách nào để giúp họ với những kỹ thuật y khoa
và thuốc men dù rất tân kỳ, rất tiến bộ ngày nay?
Bệnh
AIDS chẳng hạn, chưa có thuốc chữa, chưa có thuốc ngừa,
một khi đã nhiễm thì nhiễm suốt đời và khi phát bệnh
thì chắc chắn chết 100%, lại gắn với hành vi tính dục,
nghiện ngập (mại dâm, ma túy), dễ bị xã hội kết án, nhìn
với con mắt kỳ thị gây nỗi tuyệt vọng lớn lao cho người
bệnh. Người nhiễm HIV/AIDS khủng hoảng tâm lý - xã hội
trầm trọng, dễ phản ứng liều lĩnh, có hại cho bản thân,
cho gia đình và cho xã hội. Do đó, cần thiết phải hỗ trợ
tâm lý - xã hội cho họ để ngăn ngừa sự lan truyền của
bệnh trong cộng đồng và giúp người bệnh sống có ích,
có ý nghĩa trong những năm tháng còn lại, trong khi chờ đợi
khoa học tìm ra thuốc chữa. Đây là nhiệm vụ của công tác
tham vấn (counselling), một nhiệm vụ cấp bách hiện nay của
người thầy thuốc cũng như của nhà tâm lý, người làm công
tác xã hội, của các nhóm tình nguyện, nhóm bạn giúp bạn...
Tham
vấn là một tiến trình đối thoại và tương tác giữa tham
vấn viên và thân chủ, giúp xác định một vấn đề, giải
quyết một khủng hoảng, quyết định một kế hoạch hành
động. Một tiến trình đòi hỏi thời gian và một số điều
kiện để thiết lập mối tương giao lành mạnh, truyền thông
hiệu quả giữa tham vấn viên và thân chủ, nhằm giúp thân
chủ tự khám phá, tự hiểu biết, tự quyết định và có
hành động tích cực, làm chủ được cảm xúc, cư xử có
trách nhiệm, thích nghi với hoàn cảnh mới và duy trì các
mối quan hệ xã hội...
Tham
vấn sức khỏe gồm tham vấn khủng hoảng (crisis counselling),
tham vấn quyết định (counselling for decision-making) và tham vấn
hành vi (behavioral counselling). Mỗi kiểu có tiến trình, vị
trí của thân chủ, vai trò của tham vấn viên và phương pháp
khác nhau, nhưng cốt lõi vẫn là mối quan hệ giữa một người
có kỹ năng là tham vấn viên và một người có nhu cầu là
thân chủ. Nếu tương quan này mà bị trục trặc, gãy đổ,
cuộc tham vấn sẽ hoàn toàn thất bại.
Tham
vấn đặt trọng tâm vào thân chủ hay còn gọi là “thân
chủ trọng tâm” (client-centered) do Carl Rogers đề xướng là
cốt lõi của cả ba loại tham vấn sức khỏe nêu trên. Thân
chủ là trọng tâm của tiến trình tham vấn, vì chính thân
chủ chứ không phải ai khác biết rõ vấn đề của họ, cảm
xúc thực sự của họ và những giải pháp của họ. Tham vấn
viên là người giúp đỡ, hướng dẫn nhưng không quyết định
thay họ được. Tham vấn viên giúp cho thân chủ tự khám phá,
tự hiểu biết, tự quyết định. Có thể ví thân chủ là
bà mẹ đau đẻ, còn tham vấn viên là cô mụ đỡ đẻ. Cô
mụ giúp bà mẹ đẻ chứ không thể đẻ thay cho bà mẹ được.
Mối
quan hệ, tương giao “lành mạnh” là bản chất chủ yếu
của quá trình giúp đỡ này. Suy nghĩ và cảm xúc của thân
chủ là yếu tố quan trọng chính yếu. Mối quan hệ giữa
tham vấn viên và thân chủ là mối quan hệ sâu xa giữa con
người với con người.
Cảm
xúc và suy nghĩ của thân chủ là yếu tố quan trọng. Cuộc
đối thoại và tương tác giữa tham vấn viên và thân chủ
sẽ tùy thuộc vào bản chất chủ quan của vấn đề do thân
chủ đặt ra.
Tham
vấn đòi hỏi nhiều thời gian, sự bền lòng, những khoảnh
khắc lặng im, khả năng vượt qua chính mình của tham vấn
viên. Điều quan trọng là tham vấn viên phải có lòng tin mạnh
mẽ vào khả năng tự điều chỉnh của thân chủ, tính bản
thiện của thân chủ, từ đó khơi dậy nơi thân chủ lòng
tự tin vào chính họ. Giải pháp đã luôn có sẵn. Vấn đề
là nhận ra. Cuối cùng chính thân chủ tự giúp họ. Còn vai
trò tham vấn viên là hỗ trợ, xúc tác mà thôi. Để có được
mối quan hệ tốt đẹp đó, cần có một số điều kiện,
cũng có thể gọi là phẩm chất, và kỹ năng cần thiết của
tham vấn viên, đó là:
- Gần
gũi thân chủ, dễ gặp gỡ, dễ tiếp xúc, khi cần thì có
mặt ngay; biết lắng nghe; giúp tự tin; giữ bí mật; kiên
định; giúp chọn lựa nhiều giải pháp phù hợp.
Các
sai lầm thường gặp là:
- Phán
đoán, đánh giá... đào sâu thêm mặc cảm; suy diễn, chụp
mũ... làm lạc hướng; trấn an, che chở, an ủi... tạo lệ
thuộc; điều tra, tò mò dẫn đến che đậy, giấu giếm; đưa
ra lời khuyên, giải pháp... có tính áp đặt, chỉ đạo...
Đức
tính quan trọng hàng đầu của tham vấn viên là có khả năng
thấu cảm (emphathy), nghĩa là đặt mình vào vị trí, hoàn
cảnh của thân chủ để thấu hiểu một cách sâu sắc suy
nghĩ, cảm xúc của họ. Thân chủ thấy có người hiểu mình,
thông cảm trọn vẹn với mình thì sự bộc lộ càng dễ dàng,
thẳng thắn. Đặt mình trong tình huống của thân chủ, xem
xét vấn đề theo quan điểm của thân chủ, đánh giá theo
cách nhìn của thân chủ, tham vấn viên mới có thể trải
qua các kinh nghiệm của thân chủ và thực sự cảm thông,
từ đó giúp thân chủ tự khám phá, tự thay đổi. Các đức
tính khác là chân thành (genuine) và tôn trọng (respect) hay chấp
nhận (acceptance) là những đức tính đòi hỏi phải có ở
một tham vấn viên để có thể tạo mối tương giao lành mạnh,
truyền thông hiệu quả.
Cái
gì làm cho ta khi vui thì tìm đến người này mà khi buồn khi
khổ thì tìm đến người kia? Người này có đặc điểm gì,
còn người kia cần có những phẩm chất gì? Rõ ràng khi vui,
ta tìm ngay một bạn “nhậu”, ta cần nơi ồn ào, còn khi
khổ khi buồn, ta tìm đến một người biết lắng nghe, biết
chia sẻ với ta. Người đó dứt khoát không thể ngồi với
ta mà cứ nhìn đồng hồ, cứ lo ra vì những việc khác. Người
đó dứt khoát không thể nói những lời đãi bôi, an ủi,
vỗ về, phê phán đạo đức, tỏ ra thương hại, ban ơn. Người
đó cũng không thể bép xép, hoặc suy diễn linh tinh. Lúc đó
ta cần một người chia sẻ lặng lẽ, biết lắng nghe để
ta được giãi bày. Giãi bày, trút hết nỗi lòng đã làm vơi
đi bao nỗi khổ đau, giảm nhẹ đi một nửa gánh nặng. Một
người biết lắng nghe? Một người chịu khó, ân cần, nghe
ta tỏ bày những bức xúc? Một người biết giữ bí mật
những điều ta nói với họ? Một người sẵn sàng bất cứ
lúc nào, ở đâu, khi ta cần đến? Người đó còn phải biết
tôn trọng ta hay ít ra chấp nhận ta như là ta? Dĩ nhiên, có
tôn trọng thì mới lắng nghe. Chỉ cần một ánh mắt, một
cử chỉ, lời nói không đúng lúc, đúng chỗ là đủ làm
sụp đổ, đủ làm ta co cứng, gồng người, khựng lại, rồi
giấu giếm, phân trần và trốn chạy...
Một
người chỉ thoáng nhìn - dù đóng kịch có khéo léo đến
đâu, có giả vờ ngon ngọt, giả vờ tôn trọng ta - mà cử
chỉ, lời nói, cái nhìn, cái nghĩ mâu thuẫn thì ta biết ngay
là không đáng tin cậy buộc ta phải thủ thế, phải đề
phòng. Người đó không có tình thương thực sự. Và dĩ nhiên
người đó không thể hiểu mình. Vì có hiểu mới thương.
Mà muốn hiểu thì phải có khả năng đặt mình vào vị trí
người khác. Có đặt mình vào vị trí người khác mới hiểu
hết nguồn cơn. Một khi đã hiểu thì tình thương sẽ là
tình thương đích thực, không phải vờ vĩnh, không phải kịch.
Tình thương đích thực không nhất định là những lời an
ủi đầu môi chót lưỡi, những lời khuyên hời hợt, những
giọt nước mắt vắn dài, mà có khi là những sấm sét, nổi
giận, quát tháo, xỉ vả. Xỉ vả, nổi giận, quát tháo mà
ta vẫn vui, vẫn thấy nhẹ người vì được hiểu, được
thương, được san sẻ. Bỏ được qua một bên những quan
điểm riêng, giá trị riêng của mình để đặt mình vào địa
vị người khác, hòa mình vào kinh nghiệm người khác quả
là không dễ dàng nếu không sẵn có lòng từ tâm.
Để
hiểu được còn phải vượt qua những rào cản của ngôn
ngữ, kể cả những ngôn ngữ không lời và chọn lựa những
ngôn ngữ sao cho cuộc đối thoại và tương tác diễn ra phù
hợp tùy từng xúc cảm, suy nghĩ, hoàn cảnh. Tham vấn viên
cho trẻ đường phố cần biết rành những tiếng lóng của
trẻ đường phố, tham vấn viên cho mại dâm, ma túy đều
phải hiểu và sống với những ngôn ngữ của họ. Khoảng
cách sẽ được lấp.
Nhưng
thế vẫn chưa đủ. Thế cũng mới chỉ là điều kiện cần
nhưng chưa đủ. Còn đòi hỏi một cái nhìn trọn vẹn về
cuộc sống, về con người, về cái tôi, về mối tương quan
của mỗi con người và hoàn cảnh xã hội. Bà mẹ Mạnh Tử
không dời nhà đến ba lần thì không có thầy Mạnh Tử. Môi
trường xã hội tác động lên con người một cách mạnh mẽ.
Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài. Một cô gái mại dâm có
thể sẽ không là cô gái mại dâm. Người thanh niên nghiện
xì-ke kia có thể sẽ không bao giờ nghiện xì-ke nữa. Những
tác động qua lại giữa cá nhân, nhóm cộng đồng, xã hội
gây ra những kết quả này kết quả khác tùy môi trường
tương tác. Nghĩ như vậy, chính ta cũng có trách nhiệm đã
góp phần tạo nên tình trạng xã hội như là một thành viên
của xã hội đó. Nhìn bằng cái nhìn biến dịch, bằng cái
nhìn tương tác, ta thấy cuộc sống thật là phong phú và khả
năng thay đổi là có được ở mỗi con người. Ngay cả tình
trạng tăng huyết áp kia của ta cũng không phải do chính nó.
Nó là kết quả của sự co thắt mạch máu, kết quả của
lưu lượng máu, kết quả của bề dày mạch máu, của sự
vận động cơ thể, của thức ăn nhiều mỡ nhiều muối làm
xơ vữa, làm giữ nước..., của sự tham lam, giận hờn, lo
lắng, âu sầu, làm tiết ra những hormones. Nói khác, không
có cái gọi là tăng huyết áp, nó chỉ là hậu quả của vô
vàn tương tác. Cái nhìn đó làm cho ta tin tưởng ở con người
hơn, yêu thương con người hơn, và giúp ta nhìn thấy tham vấn
viên với thân chủ là một, tham vấn viên trở thành thân
chủ và thân chủ cũng là tham vấn viên... Vì vậy mà một
thân chủ khi trở thành tham vấn viên bao giờ cũng dễ tạo
mối tương giao lành mạnh, tốt đẹp, các tiến trình truyền
thông tham vấn được tiếp nhận dễ dàng, thực hiện được
thay đổi hành vi một cách hiệu quả, cái đó gọi là giáo
dục đồng đẳng (peer education) hiện nay đang được đẩy
mạnh trong tham vấn.
Điều
lạ lùng là trên 2500 năm trước đây, một người đã nói
và có những đức tính, phẩm hạnh của một tham vấn viên
vừa nêu lên, đó chính là Đức Phật, Người Giác Ngộ. Ông
là một y vương (thầy thuốc vua), một nhà sư phạm lỗi lạc,
nhà tâm lý vĩ đại đã “hình tượng hóa” những đức
tính, phẩm hạnh cần thiết của một tham vấn viên qua hình
ảnh những vị gọi là Bồ tát, những người đã giác ngộ
nhưng chưa muốn làm Phật, còn ở lại cõi Ta bà này để
giúp đời, giúp người. Hình ảnh Bồ tát Thường Bất Khinh
(Sadaparibhuta) làm ta kinh ngạc! Cái tên đủ nói lên phẩm chất
của ông: Thường là luôn luôn, Bất là không, và Khinh là
coi nhẹ. Thường Bất Khinh là người luôn luôn không bao giờ
coi nhẹ người khác, hay nói cách khác, người luôn luôn tôn
trọng người khác. Đó chẳng phải là phẩm chất quan trọng
hàng đầu để thiết lập mối tương quan bình đẳng giữa
con người với con người đó sao? Thường Bất Khinh là vị
Bồ tát gặp bất cứ ai cũng chắp tay cung kính chào và nói
câu: “Ngài là một vị Phật sẽ thành”. Vì ông tin rằng
ai cũng là Phật, ai cũng sẽ là Phật. Ông tin ở con người.
Với lòng tin đó, ông có thể vực dậy một tâm hồn đầy
mặc cảm, trao cho họ niềm tin vào chính họ. Khi người ta
ngờ vực, đánh mắng, xua đuổi ông, ông vẫn mặc, vẫn kiên
trì, vẫn một mực chắp tay cung kính nói lên câu đó với
họ. Đến lúc họ giật mình nhìn lại, và nhen nhóm niềm
tin. Quả thật ta có thể thành Phật ư? Ta không còn bị kỳ
thị, cách ly, xa lánh nữa ư, ta có tính bản thiện ư? Làm
sao tìm lại nó? Và tìm lại nó cách nào đây? Bồ tát Dược
Vương (Bhaisajyaraja) là một Bồ tát khác. Dược vương có
nghĩa là thứ thuốc vua - thuốc hơn tất cả thứ thuốc. Đó
là vị Bồ tát sống rất hồn nhiên, trong sáng, không tư lợi,
không ích kỷ, không tính toan, luôn hòa đồng với mọi người,
có khả năng “biến” (thị hiện) thành người này hay người
khác, tức là một khả năng thấu cảm, đặt mình vào địa
vị người này người khác để cảm xúc như họ, suy nghĩ,
nói năng như họ. Nhờ vậy mà vượt qua được rào cản,
hố sâu ngăn cách, kéo họ ra khỏi những khổ đau. Dược
Vương nhờ phẩm hạnh đó mà “ai thấy ông cũng vui” (nhất
thiết chúng sanh hỷ kiến). Ở ông, thân, khẩu, ý là một,
không nói một đàng nghĩ một nẻo. Sự chân thành, trung thực
là yếu tố quan trọng để tạo tương giao lành mạnh trong
tham vấn. Vị Bồ tát thứ ba ai cũng biết là Quan Thế Âm
(Avalolitesvara), với hình ảnh một người phụ nữ tay cầm
bình tịnh thủy chứa nước cam lồ, có thể dập tắt cả
lửa tam muội! Quan Thế Âm là “lắng nghe tiếng kêu của
trần thế”! Và lúc nào cũng sẵn sàng, mỗi khi có người
gọi đến tên. Lắng nghe với lòng yêu thương vì Bồ tát
có khả năng thấu cảm. Với cái nhìn dân gian, bà là người
có nghìn mắt nghìn tay, thấy được mọi thứ, làm được
mọi điều, để giúp đỡ người gặp khổ nạn. Bà có bình
nước cam lồ “rưới vào đâu là tắt vùi ngọn lửa thù
hận, tham lam, sợ hãi..." đến đó. Thực ra, biết lắng nghe
thôi đã đủ làm nguôi, đủ “hạ hỏa”, đủ giúp sáng
suốt trở lại mà thấy vấn đề đúng, hành động đúng
như có nghìn mắt nghìn tay. Quan Thế Âm còn có lòng từ bi.
Từ bi không phải là thương hại. Cũng không phải là thương
suông. Có khi Quan Thế Âm nổi giận, hiện ra ông Ác, đe đọa,
quát nạt, giúp người ta tỉnh ngộ. Hình ảnh nữ của Quan
Thế Âm thật tuyệt vời, tượng trưng cho bao dung, cho sức
chứa, cho sự chịu đựng, nhẫn nại, lại rất nhạy cảm!
Cuối cùng là Bồ tát Diệu Âm (Gadgadasvara) - âm thanh vi diệu
- là vị Bồ tát có khả năng hiểu được mọi thứ
ngôn ngữ của mọi loài (giải nhất thiết chúng sanh ngữ
ngôn), nhờ đó mà hòa nhập được với mọi người, thấu
cảm được mọi người (hiện nhất thiết sắc thân), thiết
lập được một sự truyền thông, đối thoại hiệu quả
với mọi người. “Đối thoại” không chỉ bằng lời mà
bằng những âm thanh khác, kể cả âm thanh của sự im lặng.
Với những biểu trưng đó, chính là những phẩm hạnh, những
đức tính, những tố chất của một người làm tham vấn
viên. Đức Phật nhờ có những phẩm hạnh “Bồ tát” mà
truyền được kinh nghiệm của mình cho mọi người, giúp mọi
người cũng thành Phật như mình. Và nhờ vậy mà làm vơi
đi bao nỗi khổ đau của kiếp người!
Cho
nên phải có các hạnh Bồ Tát mới làm được tham vấn viên,
và ngoài tấm lòng đó ra, tham vấn viên ngày nay còn phải
có đủ kiến thức khoa học để không chỉ giúp người ta
bớt khổ mà còn giúp bớt đau nữa!
(Sưu tầm - Thuvienhoasen)