“Con đường chủ đạo” lây nhiễm HIV

"Một trong những khó khăn, thách thức của can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV (CTGTHTDPLN) ở nước ta là sự đồng thuận trong việc triển khai các biện pháp vốn được coi là "nhạy cảm". Dù đã có Luật và các văn bản dưới Luật quy định nhưng một số địa phương vẫn chưa thực sự tạo điều kiện cho việc triển khai các hoạt động trao đổi bơm kim tiêm và sử dụng bao cao su…". Ths. Bác sĩ Chu Quốc Ân, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế chia sẻ với PL&XH.

PV: Ai cũng biết, HIV/AIDS được lây truyền qua đường máu, tình dục và từ mẹ sang con. Ông cho biết, tại Việt Nam "con đường" nào là chính?

Ths. Bác sĩ Chu Quốc Ân:  Can thiệp giảm tác hại trong dự phòng lây nhiễm HIV còn gặp khó khăn về môi trường pháp lý.

ThS. Chu Quốc Ân: Tại Việt Nam hiện vẫn tồn tại nguy cơ lây nhiễm HIV/AIDS rất cao trong nhóm tiêm chích ma túy và có thể nói đây đang là "con đường chủ đạo". Hiện nay người tiêm chích ma túy vẫn chiếm hơn 50% tổng số người nhiễm HIV còn sống trong cả nước và sự đan xen hình thái lây truyền HIV qua tiêm chích ma túy và qua quan hệ tình dục có xu hướng gia tăng. Các nghiên cứu cho thấy một tỉ lệ đáng kể (khoảng từ 20% đến 40%) người tiêm chích ma túy có quan hệ tình dục với nữ bán dâm… 

Mặt khác, theo thống kê, trong năm 2009 nước ta có 35 tỉnh, TP trực thuộc TW, có số người nghiện ma túy tăng, số người nghiện mới chiếm 30%; 56,54% xã phường có người sử dụng ma túy được phát hiện, chắc chắn làm cho sự lây nhiễm HIV/AIDS càng thêm phức tạp.

 PV: Điều này quyết định đến các biện pháp CTGTHTDPLN như thế nào, thưa ông?

Th.S Chu Quốc Ân: Về nguyên tắc, tình hình dịch, xu hướng lây truyền dịch luôn là một trong những cơ sở quan trọng nhất để chúng ta xác định các biện pháp dự phòng, ngăn chặn dịch bệnh đó. Bởi nếu hiểu nôm na thì việc dự phòng lây nhiễm dịch bệnh, bao gồm cả  HIV là tổng thể các giải pháp tác động theo hướng ngăn chặn tất cả con đường lây nhiễm của vi-rút hay vi trùng gây bệnh, đặc biệt là các "con đường" chính.

Biện pháp CTGTHTDPLN ở nước ta ngoài các biện pháp phòng dịch nói chung trong cộng đồng phải tập trung can thiệp vào nhóm người tiêm chích ma túy và mại dâm. Hình thức chủ yếu là tiếp cận để truyền thông, giáo dục về HIV/AIDS, giúp họ thay đổi hành vi, cung cấp cho họ các phương tiện hỗ trợ thay đổi hành vi (phát bơm kim tiêm, bao cao su); cung cấp cho người nghiện chích ma túy dịch vụ điều trị nghiện thay thế bởi các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc như Methadone (trước hết là để họ không chích ma túy nữa)... 

Nếu chúng ta làm cho những người nghiện chích ma túy, bán dâm chủ động phòng tránh lây nhiễm HIV, họ sẽ  không bị nhiễm bệnh, do đó không làm lây truyền HIV cho cộng đồng. Và như vậy dịch HIV ở nước ta cơ bản sẽ được ngăn chặn.

PV: Ông cho biết những kết quả của các biện pháp CTGTHTDPLN này? 

Th.S Chu Quốc Ân: Sau thời gian triển khai các hoạt động CTGTHTDPLN HIV/AIDS, chúng ta đã đạt được những kết quả nhất định. Hiện cả nước có 2.927 tuyên truyền viên đồng đẳng (TTVĐĐ) cho nhóm nghiện chích ma túy, 1.569 TTVĐĐ cho nhóm nữ bán dâm... 

Những TTVĐĐ, cộng tác viên đã phát miễn phí hàng chục triệu bao cao su tại các xã, huyện của 61 tỉnh, TP, với hàng chục triệu bao cao su được phát miễn phí đến tận tay người bán dâm, người nghiện chích ma túy và tiếp thị xã hội… mỗi năm. Việc trao đổi bơm kim tiêm (thu bơm kim tiêm đã qua sử dụng, phát bơm kim tiêm mới cho người tiêm chích ma túy) đã được triển khai tại 60 tỉnh, TP. Tính đến nay, cả nước đã có chín điểm điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone tại bốn tỉnh, TP với hơn 2.000 bệnh nhân đang được điều trị hàng ngày. 

Tuy nhiên, những kết quả đó vẫn còn hạn chế. Ví dụ, với chương trình phát bơm kim tiêm miễn phí đến nay có độ bao phủ còn rất thấp, chỉ đạt 12,9% số xã và 30,9% số huyện được triển khai; số xã phường áp dụng tiếp thị và phát bao cao su miễn phí cũng rất thấp, chỉ đạt 17,9%, ở tuyến huyện tỉ lệ này đạt 51,5%...

PV: Việc phát bơm kim tiêm cho người tiêm chích ma túy và bao cao su cho người mua, bán dâm rất tốt cho CTGTHTDPLN HIV/AIDS. Trong khi đó, cơ quan CA lại có nhiệm vụ phòng chống ma túy/mại dâm. Những điều này có mâu thuẫn và tạo nên khó khăn, thưa ông?

Th.S Chu Quốc Ân: Nói là mâu thuẫn thì hơi "nặng", nhưng vướng mắc thì vẫn còn. Mặc dù Luật Phòng, chống HIV/AIDS và Nghị định số 108/2007/NĐ-CP (hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Phòng, chống HIV/AIDS) đã có quy định rõ ràng về các biện pháp CTGTHTDPLN HIV bao gồm tuyên truyền, vận động, khuyến khích sử dụng bao cao su, bơm kim tiêm sạch; ngành CA, lao động-thương binh-xã hội đã tích cực ủng hộ, tham gia vào các hoạt động giảm tác hại này… Nhưng ở một số địa phương, một số cơ quan CA chưa được nghiên cứu kỹ, chưa được giải thích rõ chính sách phát bơm kim tiêm, bao cao su nên chưa thực sự tạo điều kiện cho việc triển khai các hoạt động này, đặc biệt là biện pháp cung cấp bơm kim tiêm sạch cho người tiêm chích ma túy. 

Xin cảm ơn ông! 

Thịnh An (thực hiện)