Tỉnh Điện Biên phát hiện ra ca nhiễm HIV đầu tiên vào năm 1998, và là một trong 5 tỉnh thành cuối cùng trong cả nước có bệnh nhân nhiễm HIV. Nhưng không ai có thể tiên đoán được là chỉ sau một thời gian ngắn, Điện Biên lại là tỉnh xếp ở vị trí thứ 2 trong cả nước, chỉ sau Thành phố Hồ Chí Minh, về tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS.

Trong chuyến công tác lần 2 đến với Điên Biên, một hoạt động trong khuôn khổ dự án “Trưng bày HIV/AIDS tại Việt Nam 2010”, đoàn công tác của chúng tôi đã được gặp gỡ với Bác sĩ Hoàng Thị Tỉnh, hiện là giám đốc Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe Bà mẹ và Trẻ em Tỉnh. Cô Tỉnh chính là người cán bộ xét nghiệm đã tận tay lấy máu và phát hiện ra ca nhiễm HIV đầu tiên tại Điện Biên năm 1998.

“ Cô còn nhớ rất rõ cái cảm giác khi cầm trên tay kết quả xét nghiệm ca dương tính đầu tiên đấy cháu ạ. Cái cảm giác vừa mừng lại vừa lo, cái giảm giác rất khó tả. Mừng vì cuối cùng sau bao năm xét nghiệm, cuối cùng cũng ra được đối tượng mình cần theo dõi, nhưng lo vì cái gì phải đến nó cũng đến, tỉnh nhà bắt đầu phải đối mặt với những khó khăn và thách thức” cô Tỉnh bồi hồi nhớ lại cái cảm giác không thể quên của mình cho chúng tôi. Không dấu được sự xúc động khi những kỷ niệm của những ngày công tác trong lĩnh vực HIV quay trở lại, cô đã kể cho chúng tôi nghe tiếp những gì còn đọng lại trong ký ức ấy. Cô còn nhớ cái thời điểm đó, cô đi đâu người ta cũng hỏi về ca nhiễm HIV đầu tiên, từ các cán bộ y tế cho tới các lãnh đạo của tỉnh, người ta xôn xao, bàn tán vì đó thực sự là một vấn đề nóng bỏng của ngành y tế lúc bấy giờ. Người ta không tin vào mắt mình, vào tai mình nữa, một câu hỏi cô thường xuyên nghe nhất đó là: có thật không?.

Rồi lúc đó, ngay chính cô cũng giật mình nhớ lại và tự hỏi, không biết vào cái lúc lấy máu xét nghiệm, rồi làm xét nghiệm, mình có để xảy ra sơ xuất gì không. Hằng ngày, cô vốn là người cẩn thận trong công việc, vào thời kỳ đầu khi bắt đầu đi lấy mẫu máu xét nghiệm và vào phòng xét nghiệm về HIV, cô luôn nhắc nhân viên của mình lúc nào cũng phải đi 2 đôi gang tay, một đôi gang tay dài đến khủy tay ở bên trong và một đôi gang tay ngắn ở bên ngoài để giữ an toàn. “Sự thận trọng và nguyên tắc làm việc của người làm xét nghiệm đã ăn sâu vào tính cách của cô, nhưng sau kết quả dương tính đó, như một phản xạ tự nhiên, cô tự mình rà lại toàn bộ quá trình lấy máu và xét nghiệm mình đã làm, thấy không có điều gì sơ xảy, cô mới cảm thấy yên tâm phần nào, lần đầu tiên mà” Cô Tỉnh hóm hỉnh chia sẻ với chúng tôi.

Lần theo ca nhiễm HIV đầu tiên này, cô Tỉnh bắt đầu phát hiện ra thêm nhiều ca nhiễm HIV dương tính nữa, đặc biệt ở một điểm, những người này đều là bạn của nhau vì họ cùng trích chung ma túy với nhau. Lúc này cô Tỉnh mới hiểu lý do vì sao trước đây cô đã xét nghiệm rất nhiều đối tượng sử dụng ma túy rồi mà chưa phát hiện ra ca nhiễm HIV nào, những đối tượng này đều chỉ khai là hút heroin chứ chưa đối tượng nào khai là trích ma túy. Chính vì thế mà cô Tỉnh có một dự cảm ngay từ khi lấy máu cho đối tượng trích ma túy này, và kết quả dương tính như là điều tất yếu. Và vào thời điểm đó, biết tin mình có HIV đồng nghĩa với việc nhận được giấy báo tử vì lúc đó chưa có thuốc chữa, hoạt động liên quan đến HIV ở tỉnh chỉ tập trung vào việc xét nghiệm phát hiện đối tượng và tuyên truyền, chưa có công tác điều trị. Một điều khiến Cô Tỉnh càng nặng lòng vào lúc đó là các đối tượng dương tính với HIV đa số là đối tượng thanh niên trẻ, cô thương và tiếc lắm.

Cô Tỉnh không cầm được nước mắt khi kể cho chúng tôi một kỷ niệm khó quên trong quãng thời gian làm công tác xét nghiệm và tư vấn về HIV/AIDS của mình. Câu chuyện về một thanh niên, một cán bộ tại một cơ quan trong tỉnh vô tình nhiễm HIV, người mà đến giờ mỗi khi nhắc đến cô không thể nào nguôi ngoai nỗi xót xa, cô vẫn bị ám ảnh bởi khuôn mặt và ánh mắt của chàng thanh niên hiền lành ấy. Cô nhớ lúc cô tư vấn cho anh ta, giọng cô còn lạc giọng đi vì cô thương quá. Cậu ta thấy vậy còn quay ra an ủi cô, bảo là cháu không sao đâu. Một thời gian sau, cậu ta đã rất suy sụp và nhưng vẫn rất giữ được đức độ, vẫn hiền lành như thế, đến từ biệt cô, cô nhớ mãi câu nói của anh ta “cháu cảm ơn cô đã chia sẻ với cháu người mẹ của cháu vậy, nếu như mà cháu không gặp cô là cháu sẽ trả thù đời đấy. Nhưng vì cháu gặp cô. Còn cháu  xuống dưới kia cũng sống tốt với mọi người, giá mà ai cũng đối xử tốt với người như chúng cháu như cô thì mọi chuyện đã khác”. Và cô nói với chúng tôi “Người ta cứ quan niệm HIV/AIDS là phải tiêm chích, xấu xa, nhưng không phải ai cũng xấu cả đầu cháu ạ, có những người tốt lắm, tội lắm”.