BÁC SĨ TRÒ CHUYỆN

Uống aspirin ngừa ung thư, khoẻ tim?

SGTT.VN - Hiện có khá nhiều người, đặc biệt người cao
tuổi, nghe nói aspirin có thể phòng ngừa các bệnh lý tim mạch nên đã tự ý
uống mà không thông qua ý kiến bác sĩ. Gần đây, lại có thông tin uống
một liều nhỏ aspirin hàng ngày sẽ giúp giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung
thư, vì có bằng chứng khoa học đủ mạnh khẳng định những người ngoài 40
tuổi nên uống aspirin hàng ngày để bảo vệ mình. Thực sự có đúng vậy không?

Không tự ý uống aspirin để bổ tim

Ngoài ba tác dụng chính: hạ sốt, chống viêm, giảm đau,
aspirin còn có tác dụng chống kết tập tiểu cầu (tức làm cho tiểu cầu
không tụ hợp lại gây đông máu). Chính tác dụng thứ tư này khiến việc sử
dụng aspirin phải thận trọng: chống chỉ định trong các bệnh lý gây xuất
huyết như sốt xuất huyết; hay với phụ nữ có thai ở ba tháng cuối vì nguy cơ băng huyết khi sinh.

Tuy nhiên, cũng nhờ tác dụng chống kết tập tiểu cầu mà
aspirin trở thành thuốc rất quý, có thể dùng ngăn ngừa hình thành cục
huyết khối gây nghẽn mạch dẫn đến nhiều bệnh lý tim mạch, trong đó có giúp máu không đóng cục gây nghẽn động mạch vành.

Đã có nhiều nghiên cứu áp dụng tính chất chống kết tập
tiểu cầu của aspirin vào điều trị và đề xuất chỉ định aspirin trong một số bệnh tim mạch sau:

Chống tái phát nhồi máu cơ tim: với
liều dùng aspirin 75 – 325mg mỗi ngày. Có thể kết hợp thêm dipyridamole (thuốc dãn mạch vành) hoặc streptokinase (thuốc làm tan huyết khối).

Dự phòng tai biến mạch máu não: aspirin chứng tỏ làm giảm nguy cơ đột quỵ và các cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, đưa đến tai biến mạch máu não do huyết khối.

Dự phòng tai biến huyết khối gây tắc mạch trong phẫu thuật đặt van tim nhân tạo hoặc làm cầu nối mạch vành: thường kết hợp aspirin với dipyridamole.

Như vậy, aspirin đã được sử dụng trong lĩnh vực bệnh lý
tim mạch nhưng chủ yếu phòng ngừa và phải dùng thời gian dài. Tuy
nhiên, các nhà nghiên cứu và điều trị có cảnh báo không được tự ý sử
dụng thuốc cho mục đích phòng ngừa tiên phát (tức ngừa trước khi có
bệnh) với những người không có dấu hiệu bệnh rõ ràng. Khuyến cáo mới đây
của hội Tim mạch Hoa Kỳ là không khuyến khích bác sĩ kê đơn aspirin
thoải mái để phòng ngừa tiên phát cho những người thật sự không có bệnh
tim mạch. Với người chưa có nguy cơ, dùng aspirin dài hạn để phòng ngừa
sẽ có hại hơn lợi, bởi dễ bị các tác dụng phụ, trong đó có nguy cơ xuất
huyết. Với người đã bị nhồi máu cơ tim hay đột quỵ do huyết khối và có
nguy cơ tái phát, dùng aspirin dài hạn, dù liều thấp 75 – 81mg/ngày
trong liên tục nhiều năm, vẫn cần có sự theo dõi của bác sĩ. Tác dụng có
hại của aspirin bao gồm chứng khó tiêu, buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy,
loét dạ dày tá tràng và xuất huyết tiêu hoá. Người bị hen suyễn cũng nên
thận trọng, dùng tuỳ tiện aspirin có thể làm khởi phát cơn hen và bệnh
trầm trọng hơn. Nói chung, không nên tự ý uống aspirin để bổ tim, khoẻ
tim. Nếu nghi ngờ bị bệnh tim mạch nên đi khám, khi đã được bác sĩ chỉ định dùng aspirin nhằm ngừa bệnh tim mạch cũng cần lưu ý cách uống.

Aspirin ngừa ung thư: lợi bất cập hại

Cách đây nhiều năm đã có nhiều nghiên cứu tìm hiểu xem
aspirin và cả nhóm thuốc gọi là thuốc chống viêm không steroid (viết tắt
NSAID) có tác dụng ngừa ung thư đại trực tràng không, bởi aspirin và
NSAID có tác dụng ức chế enzyme cyclo-oxygenase 2 (viết tắt COX-2), do
đó sẽ ức chế sự tạo thành chất sinh học prostaglandin trong cơ thể.
Prostaglandin do COX-2 kích thích tạo ra, có tác dụng gây viêm và trong
một số trường hợp còn kích thích sự phân chia tế bào ác tính gây ung thư
đại trực tràng, nhất là người bệnh đã mắc sẵn pôlýp ruột già. Vì thế,
aspirin và NSAID được hướng đến nghiên cứu ngừa ung thư đại trực tràng,
bên cạnh tác dụng chống viêm. Tuy nhiên, các nghiên cứu đến nay vẫn chia
làm hai hướng: có nghiên cứu cho thấy aspirin và NSAID không có tính
bảo vệ, tức không làm giảm tỷ lệ mắc ung thư đại trực tràng; một số
nghiên cứu khác lại thấy có bảo vệ nhưng tỷ lệ ngừa ung thư đại trực tràng chỉ vào khoảng 30 – 60%.

Gần đây, vấn đề dùng aspirin ngừa ung thư đại trực tràng lại rộ lên khi có bài báo đăng trong tạp chí y khoa The Lancet,
tường trình một nghiên cứu với tám cuộc khảo sát trên 25.000 bệnh nhân,
cho thấy tỷ lệ tử vong do ung thư ở những người uống aspirin liều thấp
75mg/ngày giảm 21% trong suốt quá trình nghiên cứu và 34% sau năm năm.
Theo kết quả này thì tỷ lệ ngừa rõ ràng cũng thuộc loại thấp, chỉ khoảng
21 – 34% và phải uống aspirin đều đặn hàng ngày, ít nhất năm năm. Nên
lưu ý, bất cứ nghiên cứu nào cũng đều đề cập đến nguy cơ dùng aspirin
dài hạn (dù với liều thấp) đưa đến viêm loét đường tiêu hoá, đặc biệt
xuất huyết dạ dày. Bài báo đăng trên tạp chí The Lancet thật ra chỉ tiếp
thêm việc tranh luận có nên uống aspirin ngừa ung thư đại trực tràng
không, bởi có khi “lợi bất cập hại”, chính aspirin làm tăng nguy cơ chảy máu dạ dày ở 1/1.000 bệnh nhân trên toàn thế giới mỗi năm.

Cho đến giờ vẫn chưa có hướng dẫn chính thức về việc
dùng aspirin ngừa ung thư đại trực tràng, tất cả vẫn trong vòng nghiên
cứu. Chúng ta hãy đợi khi nào trên bao bì hoặc bản hướng dẫn sử dụng
aspirin có ghi: “có thể dùng asprin ngừa ung thư đại trực tràng”, khi đó
hãy dùng. Xin đừng dựa vào thông tin không đáng tin cậy, dùng thuốc bừa bãi dễ đưa đến tình cảnh “tiền mất tật mang”.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức

Không uống aspirin khi bụng đói

Khi uống aspirin, người ta thường lưu ý
nhất tác dụng phụ gây tổn hại niêm mạc dạ dày và có khuyến cáo nên uống
vào lúc bụng no, tức uống ngay sau ăn để nhờ thức ăn làm chất độn ngăn
không cho aspirin với bản chất axít tiếp xúc trực tiếp gây hại niêm mạc
dạ dày (aspirin chính là axít acetylsalicylic). Có một số người chuộng
cách uống buổi tối trước khi ngủ, như thế không nên vì thời điểm này bụng bắt đầu trống.

Đặc biệt lưu ý, hiện có biệt dược Aspirin
pH8 được bao tan ở ruột, có thể uống lúc bụng trống nhưng lại chứa liều
cao 500mg hoạt chất trong mỗi viên. Vì vậy Aspirin pH8 chỉ dùng để giảm
đau, hạ nhiệt (trường hợp cảm sốt), chống viêm (các bệnh cơ xương khớp)
chứ không được dùng trong bệnh lý tim mạch (nhằm ngừa đau thắt ngực,
nhồi máu cơ tim, đột quỵ tái phát). Càng không nên chẻ nhỏ viên thuốc
Aspirin pH8 để dùng liều thấp hơn (như chẻ làm năm để dùng liều 100mg).
Chẻ nhỏ hoặc nghiền viên thuốc là làm hỏng hoàn toàn dạng thuốc bao tan ở
ruột và thường là phân liều không chính xác. Nên dùng loại chứa liều
thấp trong trường hợp cần dùng, như gói dạng bột hoà tan Aspirin (chứa 75mg hoặc chứa 81mg aspirin) và nhớ uống lúc bụng no.