Nhân dịp Tháng Hành động Quốc gia Phòng chống AIDS (từ ngày 10 - 11 đến 10 - 12 năm 2011, Đại Đoàn kết đã có cuộc trao đổi với ông Chu Quốc Ân - Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS - Bộ Y tế xung quanh vấn đề: Làm cách nào nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của cộng đồng, đồng thời tạo động lực thúc đẩy sự tham gia của cả hệ thống chính trị vào công cuộc phòng chống HIV/AIDS.

 - 20 năm qua dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ và sự tham gia của tất cả các ngành, các cấp và nhân dân, chúng ta đã thực hiện được 3 giảm: giảm số người mới nhiễm HIV, giảm số người chuyển sang AIDS và giảm số người tử vong do AIDS, do đó đã kiềm chế được tình hình lây nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư ở mức 0,26%, thấp hơn so với kế hoạch đề ra trong chiến lược Quốc gia PCAIDS năm 2010 và tầm nhìn 2020. Tuy nhiên tình hình dịch nhiễm HIV vẫn tiếp tục lây lan. Hàng năm vẫn phát hiện hơn 10.000 người mới nhiễm HIV, khoảng 5000 người chuyển sang AIDS, hơn 2000 người tử vong do AIDS. Hiện 75% số xã, phường, 98% quận, huyện, 100% tỉnh, thành có báo cáo nhiễm HIV. Mặc dù đã thực hiện được 3 giảm và rất nhiều việc khác, nhưng ta vẫn chưa đủ sức ngăn chặn và đẩy lùi dịch HIV/AIDS theo mục tiêu phát triển thiên niên kỷ. Hơn thế, dịch HIV ở Việt Nam hiện đáng lưu ý: đó là sự lây truyền HIV qua quan hệ tình dục và chính điều này sẽ tác động đến nhiều người hơn và nguy cơ lây lan ra cộng đồng dân cư sẽ cao hơn. Bằng chứng là, trong thời gian gần đây, tỷ lệ phụ nữ trong tổng số người nhiễm HIV được phát hiện ngày càng tăng. Vào những giai đoạn đầu của vụ dịch, cứ 100 người nhiễm HIV có 14 người là phụ nữ, hiện nay con số này tăng lên gần 40 người.

Theo ông những khó khăn nào đang được coi là " rào cản” chính?

- HIV/AIDS là một loại dịch đặc biệt. Các đường lây của nó cũng khác so với các loại dịch bệnh mà chúng ta đã từng gặp từ xưa đến nay, đó là lây truyền qua hành vi của con người. Do vậy buộc chúng ta phải làm thay đổi các hành vi của con người. Ví dụ tất cả những người nghiện, chích ma túy biết dùng bơm kim tiêm riêng trong mọi lần tiêm chích, những người bán dâm dùng bao cao su trong mọi lần quan hệ tình dục thì tình hình HIV có thể sẽ được kiểm soát. Tuy nhiên đây là việc khó nhất trong công tác phòng chống HIV/AIDS hiện nay. Một khó khăn nữa hiện nay, đó là sự kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến nhiễm HIV/AIDS khiến người nhiễm HIV/AIDS, thậm chí cả những người có hành vi nguy cơ cao (như người tiêm chích ma túy, người bán dâm) không có điều kiện tiếp cận được với các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS. Do đó chúng ta không có cơ hội, điều kiện để cho họ biết về việc thực hiện hành vi an toàn và cũng không hỗ trợ họ được các phương tiện để thực hiện hành vi an toàn, nên HIV tiếp tục lây lan ra cộng đồng.

Mục tiêu " 3 không” giai đoạn 2011-2015, liệu Việt Nam có làm được không? Thưa ông

Mục tiêu " 3 không” của Liên Hợp Quốc là: không còn người mới nhiễm HIV, không còn người tử vong do AIDS và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS. Với Việt Nam, đó là mục tiêu hướng tới trong tương lai. Mục tiêu trước mắt từ nay đến năm 2015 Việt Nam phải làm là giảm 50% số ca lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục, giảm 50% số ca lây nhiễm HIV trong tiêm chích ma túy, giảm 50% số tử vong do lao trên bệnh nhân HIV. Hiện chúng tôi đang đề xuất với Bộ Y tế để Bộ tham mưu với Chính phủ trong chiến lược quốc gia phòng chống AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030, chúng ta sẽ phấn đấu thực hiện mục tiêu chung ấy.

Để hướng tới không có người mới nhiễm HIV, Bộ Y tế và Cục phòng chống HIV/AIDS sẽ triển khai những biện pháp như thế nào?

- Việc làm đầu tiên là phải đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động thông tin giáo dục truyền thông, đưa các hoạt động này đến mọi người dân có nhu cầu với những nội dung, hình thức, phương tiện thích hợp, trong đó chú trọng nhiều hơn vào việc truyền thông trực tiếp. Đồng thời phải thường xuyên nhắc họ thực hiện hành vi an toàn. Tiếp đó chúng ta phải cung cấp các phương tiện an toàn cho người dân để họ có thể thực hiện được hành vi an toàn. Trong điều kiện Nhà nước khó khăn về nguồn lực, thì các phương tiện đó phải được bán rộng rãi, người dân có thể mua được bất cứ khi nào, lúc nào, ở đâu. Ví dụ như bao cao su và bơm kim tiêm phải có ở mọi lúc, mọi nơi vừa đảm bảo tính dễ tiếp cận và tính tiếp cận được đảm bảo, tức là có giá bán phải chăng mà người dân nào cũng có thể mua được và chất lượng của những phương tiện ấy cũng phải được đảm bảo. Đồng thời chúng ta phải tiến hành các hoạt động tư vấn, xét nghiệm tự nguyện để giúp người dân phát hiện sớm tình trạng nhiễm HIV và tình trạng không nhiễm HIV của mình để cho họ biết duy trì tình trạng không nhiễm HIV như thế nào. Và khi đã nhiễm HIV thì phải làm thế nào. Ngoài ra tăng cường thực hiện các biện pháp khác như Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; Điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone; Điều trị sớm cho người nhiễm HIV, đặc biệt trong các cặp vợ chồng nhiễm HIV, điều trị chăm sóc cho trẻ em nhiễm HIV; Dự phòng lây nhiễm HIV cho phụ nữ; Đảm bảo an toàn truyền máu, an toàn trong các dịch vụ y tế, dịch vụ xã hội; Đảm bảo quản lý tốt các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Nhưng theo tôi trong tất cả những vấn đề ấy, tựu trung lại vẫn cần làm là phải thay đổi hành vi của con người. Đây chính là vấn đề chúng tôi mong muốn báo chí tham gia để hỗ trợ Chương trình phòng chống AIDS thực hiện được điều này.

Xin cảm ơn ông!