Bình thường có khoảng 5-20% trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV sẽ bị nhiễm HIV do bú mẹ nếu không có can thiệp. Bú mẹ hoàn toàn (chỉ có sữa mẹ và không có bất cứ thức ăn nước uống nào khác) trong vòng 6 tháng đầu sẽ giảm nguy cơ lây nhiễm HIV so với ăn hỗn hợp xuống còn khoảng 4%. Không cho trẻ ăn hỗn hợp (vừa bú mẹ vừa cho ăn các thức ăn, nước uống hoặc sữa khác trong 6 tháng đầu) vì việc đó làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV.
Sáu điều kiện nuôi dưỡng trẻ thay thế an toàn theo WHO
Những bà mẹ nhiễm HIV chỉ được dùng các loại sữa công thức làm sữa thay thế cho trẻ không nhiễm HIV hay trẻ chưa biết tình trạng nhiễm HIV khi sáu điều kiện dưới đây được đáp ứng (WHO 2010):
Gia đình hỗ trợ cách nuôi dưỡng này.
Bà mẹ hoặc người chăm sóc có thể cung cấp sữa thay thế hoàn toàn trong 6 tháng đầu.
Bà mẹ hoặc người chăm sóc có thể chắc chắn cung cấp sữa thay thế đầy đủ để hỗ trợ sự trưởng thành và phát triển của trẻ.
Bà mẹ hoặc ngươi chăm sóc có khả năng chuẩn bị cho trẻ sử dụng sữa thay thế sạch sẽ và thường xuyên sao cho an toàn và ít có nguy cơ gây tiêu chảy và suy dinh dưỡng.
Nước sạch và vệ sinh được đảm bảo tại hộ gia đình và cộng đồng.
Bà mẹ hoặc người chăm sóc tiếp cận chăm sóc y tế để nhận được dịch vụ sức khoẻ toàn diện của trẻ.
Nuôi trẻ bằng sữa mẹ hoàn toàn
Tổ chức Y tế (2010) khuyến cáo các bà mẹ cần được xét nghiệm HIV sớm khi phát hiện có thai và những bà mẹ nhiễm HIV cần được điều trị ARV để đảm bảo sức khoẻ và phòng lây nhiễm HIV sang con. Tổ chức Y tế cũng khuyến cáo cho rằng cả khi ARV không có sẵn thì việc nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn cũng mang lại cơ hội sống còn cho những trẻ sinh ra từ mẹ bị nhiễm HIV trong 2 năm đầu đời của trẻ mà không bị nhiễm HIV.
Để giúp đỡ các bà mẹ nhiễm HIV chăm sóc bé bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, nhân viên y tế cần tư vấn và hướng dẫn các nội dung sau:
Tư vấn trước, trong và sau khi sinh về thực hành nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn
Đảm bảo trẻ được nhận đầy đủ điều trị dự phòng ARV theo quy định.
Tư vấn cho các bà mẹ về tầm quan trọng của việc duy trì nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn mà không cho trẻ ăn thêm thức ăn nước uống nào khác, kể cả nước chín trong vòng 6 tháng đầu.
Giải thích lợi ích của việc nuôi con bằng sữa mẹ và nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con của việc cho ăn hỗn hợp.
Hướng dẫn và bổ trợ bà mẹ cho trẻ bú đúng cách ( tư thế bú, cách ngậm bắt vú đúng và đặt trẻ vào vú mẹ ngay sau khi sinh).
Hướng dẫn bà mẹ cho trẻ ăn bổ sung hợp lý khi trẻ được tròn 6 tháng và tiếp tục cho trẻ bú đến 1 tuổi cùng với bú mẹ. Khuyên bà mẹ chỉ nên ngừng cho bú mẹ khi có khả năng cung cấp đủ một chế độ ăn đủ dinh dưỡng cho trẻ ngoài sữa mẹ.
Tư vấn và hỗ trợ về kỹ thuật
Tư vấn cho các bà mẹ đến cơ sở y tế để được chăm sóc và điều trị khi có các dấu hiệu sau: núm vú bị viêm, nứt; vú cương tức, viêm vú, miệng của trẻ có tổn thương hoặc tưa lưỡi.
Hướng dẫn các bà mẹ cách vắt và bỏ sữa mẹ khi núm vú bị nứt hoặc vú bị sưng, cương tức và viêm. Có thể sử dụng sữa mẹ sau khi vắt và xử lý nhiệt để nuôi trẻ.
Giúp các bà mẹ giải quyết những khó khăn thường gặp khi cho con bú như tư thế bú chưa đúng hoặc các trường hợp cho là mẹ “không đủ sữa”. Khuyến khích bà mẹ tiếp tục cho con bú.
Theo dõi
Khuyến khích các bà mẹ đưa con đến các cơ sở y tế để theo dõi sự tăng trưởng và phát triển và tiêm chủng cho trẻ.
Khuyến khích họ đi khám ngay khi có dấu hiệu của bất cứ bệnh gì.
Ngừng bú mẹ
Tư vấn cho các bà mẹ biết khi quyết định ngừng cho con bú dù vào bất kỳ thời điểm nào cũng nên ngừng bú từ từ trong vòng 1 tháng. Bà mẹ dự phòng bằng ARV cần phải tiếp tục dự phòng 1 tuần sau khi ngừng bú hoàn toàn.
Khi bà mẹ xuất hiện các triệu chứng của AIDS trong khi đang cho con bú thì tư vấn bà mẹ cho trẻ dừng bú ngay.
Hướng dẫn bà mẹ cho trẻ ăn những thực phẩm sau nếu ngừng bú mẹ:
Trẻ dưới 6 tháng tuổi: sữa công thức nếu bà mẹ đáp ứng đủ cả 6 điều kiện của WHO về nuôi dưỡng thay thế hoặc sữa mẹ vắt ra và xử lý nhiệt.
Trẻ trên 6 tháng tuổi: sữa công thức nếu bà mẹ đáp ứng đủ cả 6 điều kiện của WHO về nuôi dưỡng thay thế hoặc sữa động vật đun sôi cùng với các thực phẩm khác 4-5 lần/ngày.
Với những bà mẹ của trẻ nhiễm HIV thì khuyên họ cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục cho bú đến 2 tuổi hoặc lâu hơn.
Những nội dung trên cần nhắc lại trong mỗi lần tái khám.
Nuôi trẻ bằng sữa thay thế hoàn toàn
Nếu bà mẹ nhiễm HIV đáp ứng đủ 6 điều kiện của WHO để nuôi con bằng sữa thay thế hoàn toàn, nhân viên y tế cần thực hiện những nội dung sau:
Hướng dẫn bà mẹ hoặc người chăm sóc cách pha sữa thay thế và cho trẻ ăn một cách an toàn.
Cung cấp cho bà mẹ hoặc người chăm sóc những thông tin về nguy cơ của việc cho ăn hốn hợp (cho ăn cả sữa mẹ và sữa thay thế).
Tư vấn cho bà mẹ hoặc người chăm sóc để họ bắt đầu cho trẻ ăn uống bổ sung hợp lý khi trẻ được 6 tháng tuổi. Tuỳ từng trường hợp cụ thể để có lời khuyên phù hợp.
Tư vấn bà mẹ hoặc người chăm sóc rằng sữa động vật chế biến tại nhà, sữa tươi, sữa đặc có đường không được sử dụng làm sữa thay thế cho trẻ trong 6 tháng đầu vì không cung cấp đủ chất dinh dưỡng cần thiết và sẽ dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng.
Trường hợp khác
Trường hợp bà mẹ không đáp ứng được điều kiện để nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn và điều kiện nuôi con bằng sữa thay thế hoàn toàn, nhân viên y tế cần thực hiện những nội dung sau:
Tư vấn để bà mẹ nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn nhưng phải cung cấp đầy đủ các thông tin về nguy cơ cho mẹ và con (nguy cơ lây nhiễm, nguy cơ suy dinh dưỡng). Điều trị suy dinh dưỡng cho bà mẹ (nếu có).
Nếu bà mẹ không thể nuôi con bằng sữa mẹ, tuỳ trường hợp cụ thể và địa phương mà có giải pháp thích hợp, ví dụ như tìm kiếm sự hỗ trợ, hướng dẫn các hình thức nuôi dưỡng khác. Lưu ý: cần tư vấn cho bà mẹ để có lựa chọn hoặc là nuôi dưỡng trẻ hoàn toàn bằng sữa mẹ hoặc là nuôi dưỡng trẻ hoàn toàn bằng sữa thay thế. Không cho trẻ ăn hỗn hợp vì việc đó dẫn đến tăng nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con.
C.M
