Trong những năm qua, 70% kinh phí của chương trình phòng, chống HIV/AIDS và 90% kinh phí mua thuốc kháng virút (ARV) cho người nhiễm HIV là nhờ vào sự hỗ trợ của nguồn lực quốc tế. Vì vậy, việc nguồn lực quốc tế cho công tác này đang giảm mạnh là một thách thức lớn đối với phòng, chống HIV/AIDS.
Theo Đề án Bảo đảm tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2013-2020 (Bộ Y tế), ước tính tổng nhu cầu kinh phí cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn này là 26.882 tỷ đồng, trong đó chi cho điều trị HIV/AIDS chiếm tỷ lệ cao nhất (51%), tiếp đến là chi cho các hoạt động can thiệp (29%), truyền thông (14%), giám sát và theo dõi, đánh giá (3,5%) và tăng cường năng lực (2,5%).
Tuy nhiên, hiện tại tổng kinh phí từ nguồn viện trợ quốc tế đã có cam kết đến năm 2018 là 2.923 tỷ đồng. Khả năng kinh phí trung ương cung cấp (thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt) là: 2.956 tỷ đồng. Ngân sách nhà nước ở địa phương có thể huy động được khoảng: 2.725 tỷ đồng; Bảo hiểm y tế chi trả 400 tỷ đồng; doanh nghiệp tự chi trả (cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS của doanh nghiệp): 330 tỷ đồng và người dân tự chi trả: 617 tỷ đồng.
Như vậy, tổng kinh phí có thể huy động từ các nguồn hiện có trong giai đoạn 2013-2020 là 9.952 tỷ đồng, mới chỉ đáp đáp ứng được 37% tổng nhu cầu kinh phí cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trong giai đoạn này. Thêm vào đó, các nguồn kinh phí này đều không chắc chắn, trong đó nguồn kinh phí chủ yếu từ ngân sách nhà nước phải tùy thuộc vào cân đối thu chi của Chính phủ và của chính quyền các địa phương.
Chẳng hạn kinh phí nhà nước ở trung ương dự kiến chi cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS năm 2013 chỉ là 207 tỷ đồng giảm 38 tỷ đồng so với năm 2012,và năm 2014 dự báo sẽ giảm xuống chỉ còn hơn 100 tỷ đồng thấp hơn nhiều so với lộ trình tăng kinh phí đã được đề ra trong Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2013-2016.
Tương tự, các nguồn viện trợ quốc tế cho dù đã cam kết cũng có thể bị cắt giảm tùy thuộc vào khả năng huy động của các nhà tài trợ. Do vậy vấn đề đảm bảo tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trong giai đoạn 2013-2020 là một việc làm cấp bách để khống chế dịch HIV và đảm bảo giữ được thành quả công cuộc phòng, chống HIV/AIDS của Việt Nam trong thời gian vừa qua.
Ngày 16/10/2013, Thủ tướng Chính phủ vừa ký Quyết định số 1899/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Bảo đảm tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2013 – 2020".
Theo đó, nhà nước đảm bảo các nguồn lực cho phòng, chống HIV/AIDS phù hợp với diễn biến tình hình dịch HIV/AIDS, tập trung đầu tư cho các hoạt động thiết yếu, mang tính bền vững, lâu dài, có hiệu quả cao bao gồm: dự phòng chăm sóc và điều trị HIV/AIDS, trong đó dự phòng đóng vai trò chủ đạo; tiếp tục vận động, kêu gọi và da dạng hóa các nguồn viện trợ quốc tế, thu hút các nhà tài trợ mới để thu hẹp khoảng trống thiếu hụt về kinh phí cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS; đa dạng hóa các nguồn kinh phí trong nước; tận dụng tối đa và sử dụng hiệu quả các nguồn lực sẵn có cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS…
Đề án cũng đặt ra mục tiêu bảo đảm 80% số người nhiễm có thẻ bảo hiểm y tế được chi trả vào năm 2015 và đạt 100% vào năm 2020; bảo đảm 80% doanh nghiệp chủ động bố trí kinh phí để triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS tại doanh nghiệp…
Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Y tế có trách nhiệm chỉ đạo, hướng dẫn, theo dõi và giám sát triển khai Đề án. UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương phải thường xuyên rà soát, thống kê tất cả các điểm triển khai các dự án viện trợ quốc tế trên địa bàn, chủ động cắt giảm các hoạt động không hiệu quả; tập trung, ưu tiên đầu tư cho các hoạt động dự phòng, điều trị HIV/AIDS nhằm duy trì, đảm bảo tính bền vững của chương trình; tổ chức kiểm tra, giám sát triển khai thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của Đề án trên địa bàn; thực hiện chế độ báo cáo định kỳ (sáu tháng, hàng năm) với HĐND các cấp và Bộ Y tế để tổng hợp báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Hữu Thủy
