Đoàn Việt Nam tham quan khu kiểm định chất lượng thuốc tại một nhà máy có sản xuất thuốc kháng virut của Thái LanĐông, 37 tuổi và sống tại Hà Nội, đã sống với HIV nhiều năm. Anh vẫn đang có sức khỏe tốt nhờ được điều trị kháng vi-rút, một chương trình điều trị miễn phí.

Nhưng Đông vẫn lo lắng. Anh biết các nhà tài trợ đang chi trả phần lớn chi phí của chương trình điều trị này sắp rút khỏi Việt Nam. Vậy ai sẽ trả tiền cho việc điều trị của anh?

“Tôi hiện đang điều trị kháng vi-rút theo phác đồ bậc 1 với chi phí thuốc khoảng 98 đô-la mỗi năm cho một bệnh nhân. Đây là chi phí cho thuốc generic nhập khẩu. Nếu bây giờ điều trị phải trả phí với mức này thì tôi cũng có thể tự trả được. Nhưng tôi không biết liệu mình còn giữ được sức khỏe và việc làm đến khi nào, mà điều trị kháng vi-rút thì cần suốt đời,” Đông giải thích. “Đấy là chưa kể nếu tôi phải chuyển sang điều trị phác đồ bậc 2 hay phải mua thuốc gốc thì chi phí điều trị còn cao hơn nữa.”

 Nhiều người trong Mạng lưới người sống với HIV Việt Nam (VNP+) mà Đông là một thành viên chủ chốt cũng có cùng nỗi lo như anh.

Theo số liệu của Cục phòng chống HIV/AIDS (VAAC), đến cuối năm 2012, cứ 10 người cần đến điều trị kháng vi-rút ở Việt Nam thì đã có gần 6 người được điều trị. Tuy nhiên, 97% ngân sách dành để mua thuốc kháng vi-rút (ARVs) là tiền tài trợ nước ngoài. Nguồn tiền này dự kiến sẽ giảm đi đáng kể sau năm 2015. Các dự báo nhu cầu ngân sách để mua thuốc ARVs nhằm điều trị cho mọi người dân có nhu cầu, cho thấy đến năm 2016 sẽ thiếu hụt ngân sách lớn.

Trước tình hình này, Chính phủ Việt Nam đã khởi động xây dựng “Kế hoạch đảm bảo cung ứng thuốc kháng HIV sau năm 2015”, với sự hỗ trợ của các đối tác phát triển trong đó có UNAIDS.

Hợp tác Nam – Nam và vai trò lãnh đạo chính trị là thiết yếu
Việt Nam cần áp dụng một cách tiếp cận toàn diện để có thể đảm bảo cung ứng thuốc ARVs một cách bền vững trong tương lai, bao gồm đảm bảo việc tiếp cận thuốc dễ dàng và giảm giá thành trong khi vẫn duy trì chất lượng điều trị cao.

Chiến lược để đạt được những mục tiêu này cần bao gồm các nỗ lực để huy động nhiều hơn các nguồn lực trong nước cho việc mua sắm thuốc ARVs và đưa điều trị kháng vi-rút vào hệ thống bảo hiểm y tế, mua sắm và cung ứng thuốc ARVs tập trung để giảm giá thành mà vẫn kiểm soát được chất lượng, và tận dụng các điểm linh hoạt của hiệp định TRIPS  để đảm bảo Việt Nam sẽ tiếp cận được các thuốc generic ARVs chất lượng với giá rẻ trong tương lai.

Để xây dựng kế hoạch này, Chính phủ Việt Nam xác định rằng việc thu thập bằng chứng và học hỏi kinh nghiệm của các nước trong khu vực là vô cùng quan trọng. Vào tháng 4 năm 2013, UNAIDS đã hỗ trợ một phái đoàn gồm đại diện nhiều ban ngành liên quan của Chính phủ Việt Nam sang Thái Lan tham quan học tập về những vấn đề nêu trên.

“Chúng tôi đã tìm hiểu được nhiều thông tin về hành trình dài mà Thái Lan đã đi qua để thực hiện phổ cập chăm sóc sức khỏe cho toàn dân và điều trị kháng vi-rút cho những người có nhu cầu, cũng như về những thách thức của họ,” Ông Chu Quốc Ân, trưởng đoàn Việt Nam cho biết. “Tuy nhiên, bài học quan trọng nhất nổi lên qua chuyến đi chính là vai trò lãnh đạo chính trị mạnh mẽ, đặc biệt là ở các cấp cao nhất đã mở cánh cửa dẫn đến thành công của Thái Lan trong vấn đề này.”

Triển vọng sáng
Các thành viên trong đoàn đều nhất trí rằng vai trò lãnh đạo chính trị, quyết tâm cao và điều phối đa ngành mạnh mẽ và nhịp nhàng hơn là mấu chốt để Việt Nam có thể áp dụng một cách phù hợp những bài học thu được từ Thái Lan. Chuyến tham quan học tập cũng cho thấy cần phải có thời gian để các nỗ lực và kế hoạch đạt được kết quả mong muốn.

“Tôi tin Việt Nam có thể làm được điều này,” Giám đốc UNAIDS ở khu vực châu Á và Thái Bình Dương Steve Kraus nhấn mạnh. “Chúng ta đã thấy Việt Nam đang đẩy nhanh tiến độ thực hiện các mục tiêu quốc gia và các cam kết với quốc tế về điều trị kháng vi-rút. Chúng ta đã thấy rõ sự quyết tâm. UNAIDS cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ việc hợp tác Nam – Nam và giúp Việt Nam trên con đường tìm kiếm giải pháp nhằm đảm bảo điều trị HIV suốt đời cho mọi người dân cần đến điều trị.”

Trong suy nghĩ của Đông, việc xây dựng một kế hoạch đảm bảo điều trị bền vững là tin vui, nhưng quan trọng hơn là cần có sự tham gia tích cực và nhịp nhàng của các bên liên quan. Đông bày tỏ, “Tôi mong rằng các nhà lãnh đạo Quốc hội và Chính phủ sẽ quan tâm nhiều hơn đến vấn đề này. Có như vậy kế hoạch bảo đảm cung ứng thuốc ARVs mới sớm được xây dựng và phê duyệt, và trở thành hiện thực để bảo đảm lợi ích của những người sống với HIV cũng như của cả cộng đồng.”