THÔNG TIN BỆNH NHÂN: XÉT NGHIỆM HIV
Tác giả: John G Bartlett, MD.
LỜI GIỚI THIỆU: Xét nghiệm vi rút làm suy giảm hệ thống miễn dịch con người được sử dụng để xác định xem một người nào đó có bị nhiễm HIV hay không. Hầu hết những người có nguy cơ cao nhất về HIV đã chưa từng được xét nghiệm bởi vì họ không nhận thức rõ được nguy cơ của họ. Một số khác tránh các xét nghiệm HIV bởi vì họ lo lắng tới khả năng có kết quả xét nghiệm dương tính.
Dù sao đi nữa, xét nghiệm HIV được khuyến khích bởi vì sự điều trị có hiệu quả cao khi được chẩn đoán sớm và có thể cải thiện cơ hội sống dài hơn và được chăm sóc y tế tốt hơn. Hơn nữa, biết được tình trạng HIV có thể giảm bớt sự truyền HIV tới người khác nếu có sự phòng ngừa thích hợp.
HIV LÀ GÌ? – HIV là một loại vi rút làm suy giảm hệ thống miễn dịch cơ thể con người, gây khó khăn trong việc chống lại sự lây nhiễm bệnh tật khác và chống lại ung thư. Một người nào đó bị nhiễm HIV có thể không có bất kỳ một dấu hiệu hoặc triệu chứng nào thể hiện sự nhiễm bệnh của người đó, nhưng vẫn có thể truyền sự lây nhiễm đó tới người khác thông qua các con đường như quan hệ tình dục, sinh đẻ hoặc thông qua “ sự phơi nhiễm bởi những kim tiêm bị bẩn”. Nếu HIV không được xác định, người bị lây nhiễm dẫn đến kết quả cuối cùng là sẽ rất yếu và có thể bị chết. Giai đoạn tiếp theo của sự nhiễm HIV được gọi là AIDS (hội chứng khiếm khuyết miễn dịch mắc phải).
NHÂN TỐ NGUY HIỂM CHO SỰ LÂY NHIỄM – Bệnh nhân có thể bị nhiễm vi rút HIV thông qua quan hệ tình dục hoặc thông qua “ sự phơi nhiễm bởi những kim tiêm bẩn”
Nhóm có nguy cơ nhiễm HIV qua con đường quan hệ tình dục bao gồm:
- Những người đã có quá khứ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
- Quan hệ tình dục với người đã nhiễm HIV.
- Nạn nhân của sự hiếp dâm, cưỡng dâm.
- Đàn ông và phụ nữ có quan hệ không được bảo vệ với nhiều người.
- Đàn ông và phụ nữ quan hệ tình dục vì lý do tiền bạc hoặc ma túy hoặc những người có quan hệ tình dục với nhóm người này.
- Đàn ông quan hệ tình dục với đàn ông mà người đó đã nhiễm HIV.
Nhóm có nguy cơ nhiễm HIV qua “sự phơi nhiễm bởi những kim tiêm bần” bao gồm:
- Tiêm chích ma túy dùng chung kim tiêm hoặc dụng cụ tiêm.
- Nhân viên chăm sóc y tế cùng với tai nạn nghề nghiêp do kim tiêm đâm vào.
Ai cần được xét nghiệm: The United States Preventive Services Task Force (USPTF – không biết đây là thằng nào nhỉ? Ai biết thì post lên để tôi sửa lại cái) khuyến cáo cho những người có một hoặc nhiều hơn các nhân tố lây nhiễm HIV đã đề cập ở trên thì cần phải nghiệm HIV; đồng thời giữa USPSTF và CDC (CDC – là trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ) đều đưa ra chung một khuyến cáo cho nhũng người trong trường hợp sau đây thì cần xét nghiệm HIV.
- Người tự yêu cầu xét nghiệm HIV cho mình
- Những người tự cho rằng mình có nguy cơ nhiễm HIV.
- Nhân viên chăm sóc y tế bị tai nạn nghề nghiệp do máu hoặc dịch cơ thể của người bệnh.
- Người cho (hiến, bán) máu, tinh trùng, và các bộ phận cơ thể (tính bắt buộc)
- Những người với những triệu chứng giống với chẩn đoán bệnh AIDS.
- Những người nhận máu từ năm 1977 đến tháng 5/1985 (trong thời gian này sự cho máu chưa được xét nghiệm HIV).
- Những người thích QHTD với nhiều bạn tình trong 12 tháng trước đó.
- Phụ nữ mang thai.
Những xét nghiệm thông thường hiện nay – Vào năm 2006; CDC (Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ) đã cho phát hành bản in lần thứ 2 (sửa lại, đính chính lại một số nội dung bản in lần thứ nhất) về hướng dẫn về xét nghiệm HIV đối với thiếu niên và người trưởng thành.; trong bản hướng dẫn lần 2 này nói rằng những XN HIV tự nguyện đều đặn như là một bộ phận bình thường trong chăm sóc y tế. Giống như la để kiểm tra để điều trị và phòng chống các bệnh khác giống như là tiểu đường hoặc là Cholesterol. Lý do căn bản cho cách tiếp cận này là HIV có thể xác định được bởi những xét nghiệm rẻ tiền và chính xác, Sự phát hiện và điều trị sớm có thể có cách hướng dẫn để làm giảm đi sự ốm yếu và chết chóc đối với những ai đã được xác định là HIV dương tính. Và việc phát hiện sớm ngoài ra còn ngăn chặn HIV lây truyền qua người khác.
Cùng với sự hướng dẫn mới này, CDC còn đưa ra một kế hoạch để cho phép một người nào đó quyết định không nghiệm. Trong những tình huống sau:
- Nhà cung cấp dịch vụ Y tế cần phải giảng giải và khuyến cáo về xét nghiệm HIV cho các bệnh nhân.
- Bệnh nhân phải cơ hội để đặt các câu hỏi.
- Xét nghiệm sẽ được thực hiện trừ khi bệnh nhân nói rằng họ không mong muốn xét nghiệm.
Ngoài ra CDC khuyến cáo họ phản đối sử dụng sự đồng ý bằng văn bản đối với xét nghiệm HIV. Sự đồng ý bằng văn bản hiện nay đang như là một quy định bắt buộc ở một vài tiểu bang như là một sự ghi lại mong muốn của bệnh nhân để được xét nghiệm.
Mục đích của sáng kiến này là để giảm đến mức tối thiểu các rào cản để xét nghiệm, bao gồm sự lo sợ bị bêu xấu của nhiều người và sự miễn cưỡng thực hiện xét nghiệm của các nhà cung cấp dịch vụ y tế (ở VN gọi nhà cung cấp dịch vụ y tế là các phòng khám). Các xét nghiệm nhanh hiện nay sẽ đóng một vai trò quan trọng trong Chiến lược mới của CDC.
PHƯƠNG PHÁP XÉT NGHIỆM – Hiện nay có dăm ba (dăm ba lớn hơn một vài) phương pháp để xét nghiệm HIV. Xét nghiệm HIV tiêu chuẩn cần đến một lượng mẫu thử nhỏ bằng máu được lấy trực tiếp ở tĩnh mạch (ven), và có độ chính xác đạt lớn hơn 99%. Tât cả các xét nghiệm dương tính đều được khẳng định lại bằng các phương pháp xét nghiệm khác.
Xét nghiệm dấu tên – Xét nghiệm dấu tên cho phép người xét nghiệm không cần xuất trình giấy tờ tùy thân của họ và đã được cung cấp ở nhiều khu vực.
Xét nghiệm tại nhà – Bộ kit xét nghiệm tại nhà cung cấp kết quả chính xác cao và bí mật có thể dễ dàng mua được ở hầu hết các Nhà thuốc. Bộ Kit này cần đến một lượng mẫu thử nhỏ bằng máu thu được bằng cách chích vào đầu ngón tay, hoặc bằng miếng gạc trên má (hoặc mông..).
Xét nghiệm nhanh – Xét nghiệm HIV nhanh cung cấp kết quả chính xác trong khoảng 5 – 40 phút, xét nghiệm nhanh rất hữu ích bởi vì nó không yêu cầu người xét nghiệm quay lại lấy kết quả vào một ngày khác. Vào năm 2000 – nhiều hơn 1 phần 3 (>33%) đã xét nghiệm với những xét nghiệm tiêu chuẩn sau đó không quay lại để lấy kết quả của họ. Ngược lại thì có tới 80% số bệnh nhân đã xét nghiệm HIV dương tính với các xét nghiệm nhanh đã quay trở lại tìm kiếm sự giúp đỡ từ phòng khám.
THỦ TỤC XÉT NGHIỆM
Tần suất xét nghiệm – Xét nghiệm xác định HIV lần đầu tiên có thể thực hiện vào bất cứ lúc nào nhưng có thẻ cần thiết phải được lặp lại nếu người đó lo lắng về hành động phơi nhiễm gần đây. Xét nghiệm lại thường được khuyến cáo là tại 6, 12, và 24 tuần sau khi nghi ngờ tình trạng phơi nhiễm.
Xét nghiệm định kỳ được khuyến cáo cho những người tại nhóm nguy cơ lây nhiễm cao. Hầu hết các phòng khám đều khuyên nên xét nghiệm định kỳ 6 tới 12 tháng cho mỗi người.
Nói thêm tới xét nghiệm, mỗi người đều phải học, hiểu biết các con đường để ngăn chặn sự lây nhiễm HIV. Bao gồm khuyến khích đối tác quan hệ tình dục đi xét nghiệm, sử dụng bao cao su trong mỗi lần quan hệ tình dục, tránh sử dụng ma túy hoặc chất uống có cồn (riệu bia) ảnh hưởng đến cách nhìn nhận tích cực về tình dục, tránh sử dụng kiem tiêm hoặc ống tiêm đã từng được người khác sử dụng; và tránh QHTD không an toàn.
KẾT QUẢ XÉT NGHIỆM – Kết quả xét nghiệm được báo cáo là Dương tính, âm tính hoặc không xác định được (mập mờ, lờ mờ, hoặc chưa xác định được). Cơ hội để có được kết quả âm tính mặc dù đã bị nhiễm HIV (âm tính giả) hoặc dương tính mặc dù không bị HIV (dương tính giả) là rất thấp.
- Phần lớn nguyên nhân chung của kết quả dương tính giả là nhân tố lỗi của con người trong việc thực hiện xét nghiệm hoặc là báo cáo kết quả xét nghiệm. Tất cả các kết quả dương tính giả đều được giải quyết dễ dàng bởi một xét nghiệm khác để khẳng định lại kết quả dương tính đó để chứng minh rằng người đó không bị nhiễm.
- Phần lớn nguyên nhân chung của kết quả âm tính giả là được xét nghiệm trước khi kháng thể chống lại vi rút HIV được sinh ra. Người xét nghiệm cần phải cấp thông tin chính xác cho nhà cung cấp dịch vụ y tê của họ nếu họ có thể có khả năng phơi nhiễm gần đây. Trong trường hợp này xét nghiệm tìm sự hiện diện của chính vi rút trong cơ thể họ có thể là cần thiết. Người này cần phải xét nghiệm lại tại 3 và 6 tháng sau tình trạng phơi nhiễm đó.
- Kết quả xét nghiệm không xác định được xảy ra khi kết quả xét nghiệm của một người nào đó không rõ ràng là dương tính hay âm tính. Kết quả cuối cùng thường phụ thuộc trên nguy cơ nhiễm HIV của người đó. Xét vể một người tại nhóm nguy cơ thấp với sự lây nhiễm HIV, khoảng chứng 1 trong 5000 kết quả (chiếm 0.0002%) trong nhóm không xác định được kết quả. Với loại này, kết quả của phòng thí nghiệm yêu cầu thêm vào sự hướng dẫn và chẩn đoán về xét nghiệm, sẽ được xác định bởi một nhà chuyên khoa về HIV.
Trong khi chờ đợi kết quả xét nghiệm của các xét nghiệm lần sau, cần phải có sự phòng ngừa thích hợp để tránh truyền nguy cơ lây nhiễm tiềm năng của mính tới người khác. Điều này bao gồm nói tới khả năng của sự lây nhiễm với bạn tình và sử dụng bao cao su cho tất cả các quan hệ tình dục. Các dụng cụ như dao cạo râu, bàn chải đánh răng và tất cả các thiết bị tiêm chích ma túy (kim tiê, ống tiêm) phải được tránh, không dùng chung.
TỔNG HỢP
- Hầu hết những người có nguy cơ cao nhất về HIV đã chưa từng được xét nghiệm bởi vì họ không nhận thức rõ được nguy cơ của họ. Một số khác tránh các xét nghiệm HIV bởi vì họ lo lắng tới khả năng có kết quả xét nghiệm dương tính. Dù sao đi nữa, xét nghiệm HIV được khuyến khích bởi vì sự điều trị có hiệu quả cao khi được chẩn đoán sớm và có thể cải thiện cơ hội sống dài hơn và được chăm sóc y tế tốt hơn. Hơn nữa, biết được tình trạng HIV có thể giảm bớt sự truyền HIV tới người khác nếu có sự phòng ngừa thích hợp.
- HIV là một loại vi rút làm suy giảm hệ thống miễn dịch cơ thể con người, gây khó khăn trong việc chống lại sự lây nhiễm bệnh tật khác và chống lại ung thư. Một người nào đó bị nhiễm HIV có thể không có bất kỳ một dấu hiệu hoặc triệu chứng nào thể hiện sự nhiễm bệnh của người đó, nhưng vẫn có thể truyền sự lây nhiễm đó tới người khác thông qua các con đường như quan hệ tình dục, sinh đẻ hoặc thông qua “ sự phơi nhiễm bởi những kim tiêm bị bẩn”. Nếu HIV không được xác định, người bị lây nhiễm dẫn đến kết quả cuối cùng là sẽ rất yếu và có thể bị chết.
- Hiện nay có dăm ba (dăm ba lớn hơn một vài) phương pháp để xét nghiệm HIV. Xét nghiệm HIV tiêu chuẩn cần đến một lượng mẫu thử nhỏ bằng máu được lấy trực tiếp ở tĩnh mạch (ven), và có độ chính xác đạt lớn hơn 99%. Tât cả các xét nghiệm dương tính đều được khẳng định lại bằng các phương pháp xét nghiệm khác.
- Xét nghiệm xác định HIV lần đầu tiên có thể thực hiện vào bất cứ lúc nào nhưng có thẻ cần thiết phải được lặp lại nếu người đó lo lắng về hành động phơi nhiễm gần đây. Xét nghiệm lại thường được khuyến cáo là tại 6, 12, và 24 tuần sau khi nghi ngờ tình trạng phơi nhiễm.
- Độ chính xác của xét nghiệm HIV qua máu là rất cao, lớn hơn 99%, Kết quả xét nghiệm được báo cáo là Dương tính, âm tính hoặc không xác định được (mập mờ, lờ mờ, hoặc chưa xác định được). Cơ hội để có được kết quả âm tính mặc dù đã bị nhiễm HIV (âm tính giả) hoặc dương tính mặc dù không bị HIV (dương tính giả) là rất thấp.
CẦN ĐẾN ĐÂU ĐỂ CÓ ĐƯỢC THÔNG TIN NHIỀU HƠN - Người cung cấp dịch vụ y tế (ở VN gọi là phòng khám) của bạn là nguồn tốt nhất để có những thông tin về các câu hỏi liên quan đến tình trạng sức khỏe của bạn. Bởi vì không cứ 2 bệnh nhân là có các triệu chứng giống hệt nhau, sự thể hiện các triệu chứng có thể thay đổi giữa người này với người khác. Điều đó rất quan trọng để tìm được sự hướng dẫn từ nhà cung cấp dịch vụ y tế của bạn cho mỗi tình huống cụ thể của bạn.
Sự thảo luận này được cập nhật 4 tháng 1 lần trên web site của chúng tôi (www.patients.uptodate.com). Những thông tin thêm vào Topic này như là một sự thảo luận tốt để các trung tâm chăm sóc sức khỏe chuyên nghiệp sẵn sàng giúp đỡ khi ai đó muốn biết thông tin chi tiết hơn.