Bệnh nhân HIV đầu tiên được phát hiện ở Việt Nam vào tháng 12/1990 tại Tp. HCM. Cho đến 5 năm liên tục tiếp theo, như một số quốc gia khác, Việt Nam hoàn toàn không có thuốc điều trị mà chỉ tuyên truyền, giám sát và xác định về căn bệnh HIV/AIDS do một loại virút đầy gai gây ra và có thể nhân lên mỗi ngày 1 tỉ virút khác nhằm phá hủy hệ thống miễn dịch của con người qua các tế bào bạch cầu. Ngay sau khoảng thời gian này, nhiều bệnh nhân AIDS đã phải vĩnh biệt sự sống trong sự vô vọng.
Kế hoạch điều trị cho bệnh nhân HIV/AIDS bắt đầu được vạch ra cho ngành Y tế Việt Nam từ năm 1996. Khi đó, loại thuốc đầu tiên và duy nhất có thể kìm hãm sự nhân lên của virút HIV ở nước ta là Zidovudine (AZT). Trong suốt hơn một năm, AZT được coi là biện pháp chính để điều trị cho bệnh nhân HIV. Tuy nhiên, nguồn ngân sách để mua thuốc AZT bị hạn chế nên số lượng thuốc nhập về chỉ có thể điều trị cho những người bị rủi ro trong nghề nghiệp như công an, nhân viên y tế... Còn các bệnh nhân khác hầu như chưa có cơ hội tiếp cận với thuốc.
Đến năm 1998 và năm 2002, sự sống của các bệnh nhân HIV có vẻ được hy vọng kéo dài hơn khi một loại thuốc nữa xuất hiện ở trong nước: Lamivudine (3TC). Đây là loại thuốc mang lại hiệu quả cao trong điều trị HIV mà lại ít gây ra tác dụng phụ đối với người sử dụng. Nó được điều trị phối hợp cùng AZT như một liều thuốc hữu hiệu nhất trong thời điểm này cho người có HIV. Nhưng do cũng nhập về bằng nguồn kinh phí của quốc gia nên không nhiều bệnh nhân được tiếp cận với thuốc mà chủ yếu vẫn chỉ là những đối tượng bị tai nạn nghề nghiệp.
Nhớ lại thời điểm đó, thạc sĩ Trần Quốc Tuấn, Chủ nhiệm khoa Truyền nhiễm bệnh viện Đống Đa cho biết, tính trên toàn quốc chỉ có từ 30 đến 50 bệnh nhân được điều trị bằng số thuốc AZT, 3TC do ngân sách của quốc gia mua về. Còn những người có nhu cầu điều trị không nằm trong diện “chính sách” đành bó tay không thể kiếm đâu ra thuốc. Trước tình hình khan hiếm thuốc như vậy, loại chế phẩm DAIS - 85 gồm 30 hoạt chất tự nhiên được chiết xuất từ nhiều loại thảo dược khác nhau có sẵn trong nước do Viện Công nghệ sinh học - Trung tâm khoa học tự nhiên và Công nghệ quốc gia sản xuất thử nghiệm trong những năm cuối thập niên 90 để điều trị cho những bệnh nhân lao có HIV đã khiến người ta hy vọng tới mức thổi phồng thành “thần dược” có thể tiêu diệt hoàn toàn virút HIV đã tìm thấy đầu tiên ở Việt Nam. Thông tin này về sau được chính chủ dự án cải chính lại nên dư luận không còn xôn xao.
|
Theo Viện Nghiên cứu phát triển xã hội, hiện nay mỗi năm, ngân sách Nhà nước dành cho chương trình quốc gia về phòng chống và điều trị bệnh nhân HIV trên toàn quốc là 80 tỉ đồng. Trong đó, số tiền chi cho điều trị chỉ đủ mua 100 liều thuốc đặc trị cho cả bệnh nhân và những trường hợp "phơi nhiễm" do tai nạn nghề nghiệp mang lại khi tiếp xúc với máu hoặc chất dịch cơ thể của bệnh nhân HIV.
|
Song song với những loại thuốc nằm trong chương trình điều trị của quốc gia kể trên, có thêm một số loại thuốc ngoại nhập nữa trong việc điều trị HIV như: Lamzidivir - loại thuốc kết hợp cả AZT và 3TC, Nevirapine (NVP), thuốc nằm trong dự án điều trị dành cho mẹ và con có HIV... Rồi cả Videx (DDI), Zerit (d4T), Crixivan (IDV), là những loại thuốc có hiệu quả đặc trị cao, rất khan hiếm trên thị trường. Tuy nhiên, ngay cả khi số lượng cũng như chủng loại thuốc điều trị HIV/AIDS phong phú hơn thì lượng bệnh nhân được tiếp cận với thuốc vẫn chưa tăng lên. Nếu có, chỉ một số rất ít. Và số rất ít ấy phải là những người có kinh tế dồi dào, của cải dư dật mới có khả năng tiếp cận với những loại thuốc có giá tiền đắt như vậy. Người ta đã thống kê: nếu điều trị phối hợp các loại thuốc ngoại nhập vừa kể, người bệnh sẽ chi phí gần 5 triệu đồng mỗi tháng. Mà số tháng sử dụng thuốc không phải diễn ra trong một thời gian nhất định mà là liên tục suốt cả đời để kéo dài cuộc sống của người bệnh.
Thuốc nội địa điều trị HIV
Trước tình hình thuốc khan hiếm, người bệnh không được điều trị, các hãng dược phẩm trong nước đua nhau tìm ra phương thức sản xuất thuốc đặc trị HIV với giá tiền có thể đáp ứng nhu cầu chung của người bệnh mà vẫn không kém hiệu quả so với thuốc ngoại. Và năm nay, Hãng Dược phẩm trong nước Stada đã sản xuất được bốn loại thuốc đặc trị dành cho người có HIV gồm AZT, d4T, 3TC và NVP với giá tiền chỉ bằng 1/3 so với thuốc ngoại. Đặc biệt, 4 loại thuốc này, lại trùng với 4 trong số tổng số 6 loại thuốc nằm trong phác đồ điều trị bậc 1(AZT/d4T +3TC +NVP/EFV) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt ra cho những nước nghèo nguồn lực như Việt Nam (2 loại còn lại là nhập ngoại).
Theo tính toán của các nhà chuyên môn, nếu điều trị theo phác đồ bậc 1 bằng thuốc nội nói trên, người bệnh chỉ tốn khoảng 1,4 triệu đồng mỗi tháng, rẻ hơn nhiều so với sử dụng thuốc ngoại. Còn điều trị theo phác đồ bậc 2 cũng do WHO đặt ra cho những quốc gia như Việt Nam thì chi phí này lại cao hơn bởi hầu hết số thuốc trong phác đồ bậc 2 hiện nay vẫn là ngoại nhập.
Hơn nữa, theo bác sĩ Trần Quốc Tuấn, loại thuốc nằm trong phác đồ bậc 2 dễ gây phản ứng phụ cho người bệnh như sỏi thận nặng trong quá trình bài tiết qua mồ hôi và nước tiểu nên đến nay có thể chưa được áp dụng rộng rãi trong thực tế, nhất là đối với khu vực có khí hậu nhiệt đới.
Mới đây, Đài Truyền hình có đưa tin về loại dược phẩm nội địa mới dành để điều trị HIV: thuốc có tên là Inhidivir với giá rẻ. Thông tin này đã làm nức lòng bao người bệnh cũng như những người quan tâm về sự phát triển công nghệ dược của Việt Nam. Nhưng các bác sĩ chuyên khoa cho biết, loại thuốc này chưa thể sử dụng vì nó không nằm trong bất cứ một phác đồ điều trị nào do WHO đặt ra. Nếu người bệnh cố tình sử dụng, về lâu dài bệnh sẽ không thuyên giảm, thậm chí còn phản tác dụng. Lúc đó, bệnh nhân muốn điều trị theo sự hướng dẫn của ngành Y tế cũng khó khăn và dễ dẫn đến tình trạng kháng thuốc.
Nói về tình trạng kháng thuốc, một bác sĩ ở Viện Nghiên cứu phát triển xã hội cho biết: Chỉ trong vòng 6 tháng, nhiều trường hợp bệnh nhân đã kháng ngay cả với thuốc đặc trị do bác sĩ kê đơn. Do đó không thể dùng thuốc tùy tiện mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, đặc biệt là đối với bệnh nhân sử dụng ma túy. Vì những bệnh nhân này, lúc lên cơn “nghiện” hay sử dụng thuốc không đúng hướng dẫn và không đúng thời gian quy định dễ dẫn đến kháng hoàn toàn không chỉ với tất cả các loại thuốc mà còn với tất cả các phác đồ điều trị.
Hiện nay, để hỗ trợ cho bệnh nhân HIV trong việc điều trị, Quỹ Toàn cầu và Chương trình Giảm nhẹ AIDS khẩn cấp của Mỹ đã dành khoảng 30 triệu USD cho Việt Nam. Số tiền này cùng với nguồn kinh phí huy động trong nước cũng như một số tổ chức quốc tế khác cũng chưa đủ đáp ứng nhu cầu chữa bệnh của 100% bệnh nhân HIV tại Việt Nam.
Theo TS. Trịnh Quân Huấn, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng và phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), nếu huy động hết mức mọi nguồn lực kinh phí thì cũng chỉ 70% bệnh nhân AIDS được tiếp cận với thuốc trong giai đoạn từ 2005 đến 2010. Dẫu sao thì đó cũng là con số đáng mừng cho bệnh nhân HIV và ngành Y tế Việt Nam
